Udhëtimi i rradhës na rikthen sërish në Bosnjë dhe Hercogovinë, përkatësisht në qytetin Mostar. Mostari është një qytet dhe qendra administrative e kantonit Hercegovina-Neretva të Federatës së Bosnje dhe Hercegovinës. Mostari ndodhet në Lumin Neretva dhe është qyteti i pestë më i madh në vend. Mostari u emërua pas rojeve të urës (mostari) që ruanin Stari Most (Urën e Vjetër) mbi Neretva gjatë epokës osmane. Ura e Vjetër, një sit i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, e porositur nga Sulejmani i Madhërishëm në shekullin e 16-të, është një nga monumentet më të vizituara të Bosnjës dhe Hercegovinës dhe konsiderohet një pjesë shembullore e arkitekturës islame në Ballkan. Ja çfarë kishim mundësi dhe kohë ne të vizitonim dhe bënim këtu: Xhaminë e Koski Mehmed Pashës, Urën e Vjetër, Muzeun e Luftës dhe Genocidit, Muzeun e Urës së Vjetër, “Snajper Tower”, etj.
*Ura e Vjetër në Mostar është ndoshta vendi më i famshëm dhe më i fotografuar në Bosnje dhe Hercegovinë dhe një nga vendet më ikonike për t’u vizituar në Ballkan. Fillimisht ajo u ndërtua në mesin e shekullit të 16-të dhe zëvendësoi urën e vjetër prej druri që lidh dy pjesë të qytetit të ndarë nga Lumi Neretva. Fatkeqësisht, gjatë Luftës Ballkanike, më 9 nëntor 1993 ura u shkatërrua dhe ajo që mund të shohim tani është versioni i rindërtuar. Gurët nga ura origjinale u përdorën për të përfunduar strukturën e re që përfundoi në 2004. Ura është vetëm 30 metra e gjatë dhe 4 metra e gjerë, por kalimi i saj mund të jetë pak i ndërlikuar, veçanërisht me shumë turistë përreth (gjë që ndodh shpesh në Mostar). Ura është mjaft e pjerrët dhe me të vërtetë e rrëshqitshme, kështu që duhet të jeni tepër të kujdesshëm kur ecni. Sigurohuni që të keni këpucë të rehatshme, rrokullisjet definitivisht nuk rekomandohen! Ura e Vjetër në Mostar, së bashku me Qytetin e Vjetër përreth është pjesë e Listës së Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s që nga viti 2005.
*Xhamia e Koski Mehmed Pashës në Mostar përfaqëson një tjetër pjesë të jashtëzakonshme të arkitekturës osmane në Bosnje dhe Hercegovinë. Përveç xhamisë Karadzoz Beu, kjo është xhamia më e njohur dhe më monumentale në Mostar. Është ndërtuar në vitin 1618/19 dhe përfaqëson ndërtimin e madh të arkitekturës klasike osmane në Bosnjë dhe Hercegovinë. Mehmed Koskija, themeluesi i xhamisë, ishte kronisti i vezirit të madh Lala Mehmed Sokoloviq. Ai vdiq në vitin 1611 dhe xhamia e Koski Mehmed Pashës u përfundua nga vëllai i tij Mahmudi. Përveç xhamisë, ai ndërtoi edhe një medrese.
*Muzeu i Urës së Vjetër është një muze i vendosur në zonën e qytetit të vjetër të Mostarit dhe u hap në vitin 2006 për të festuar përvjetorin e dytë të rindërtimit të Urës së Vjetër (e njohur në vend si Stari Most). Ambientet e muzeut janë brenda Kullës Tara dhe ato përbëhen nga tre seksione të dallueshme. Seksioni i parë përmban objekte arkeologjike të zbuluara gjatë rindërtimit të kryer në vitin 2002. Ekspozitat shoqërohen nga grafikët informues që shpjegojnë ngjarjet kryesore historike që lidhen me Urën e Vjetër. Nga pesë katet e këtij seksioni, ai i sipërmi përmban një belveder me pamje panoramike të Mostarit. Seksioni i dytë përmban mbetje arkeologjike para-ekzistuese të zbuluara nën kullë. Këtu përfshihen mbetjet e dy urave prej druri që i përkasin periudhës para ndërtimit të urës së gurtë dhe bazës së Urës së Vjetër. Dhe së fundi, pjesa e tretë e quajtur “labirint” përmban një galeri fotografike kushtuar Urës së Vjetër; pra te kullat e dëmtuara dhe te fazat e restaurimit. Materialet audiovizuale dhe tabelat multimediale rrëfejnë historinë e ndërtimit të urës.
*Ura e shtrembër (Kriva Çuprija) është një urë e vogël dhe e vjetër prej guri me një hark në Mostar, e ndërtuar në vitin 1558 gjatë sundimit osman. Ndërtuesi i saj ishte arkitekti osman Çejvan-Ketoda. Ndodhet rreth 30 m në perëndim të Urës së Vjetër dhe përfaqëson versionin e saj në miniaturë. Ajo lidh brigjet e Radoboles. Harku i urës është gjysmërrethor, me diametër 8,56 m, ura është 4,15 m e lartë dhe arrihet me shkallë guri. Ura e shtrembër i përket kompleksit arkitekturor të Urës së Vjetër dhe Qytetit të Vjetër në Mostar, i cili është shpallur në listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.
*Muzeu i Luftës dhe Genocidit 1995. Muzeu shpjegon se çfarë ndodhi gjatë luftës së viteve 1992-1995, me gjithë brutalitetin e saj – gjenocid, kampe përqendrimi, varre masive, krime kundër fëmijëve… Muzeu tregon sendet personale dhe deklaratat e viktimave, sendet personale të zhvarrosura nga varret masive, fotot, dëshmitë, provat gjyqësore, dokumentare, etj.
Ndërsa në Sarajevë shumica e ndërtesave të shkatërruara tani janë në gjendje të mirë, në Mostar mund të gjesh rrënoja rreth çdo cepi. Në Qytetin e Vjetër gjithçka duket bukur dhe me shkëlqim dhe vetëm një vizitor më i vëmendshëm do të dallojë tabelat “Mos harroni ‘93”. Por nëse shkoni një ose dy rrugë përtej zonës turistike, do të gjeni shtëpi të shkatërruara dhe vrima plumbash në mure. Simboli i luftës në Mostar, përveç Urës së Vjetër, është edhe e ashtuquajtura “Snajper Tower”. Ndërtesa e ish-bankës është shfrytëzuar si vend shtënash dhe sot ka mbetur vetëm skeleti i objektit, duke i kujtuar të gjithëve tragjedinë e Mostarit. Snajper tower është ndoshta ndërtesa që të bie në sy menjëherë në Mostar, një kujtim i trishtuar i luftës në Mostar, në kontrast me gjimnazin mahnitës që ndodhet në anën e kundërt të rrugës.
*Kisha e Shën Pjetrit dhe Palit është një kishë katolike romake me një manastir në Mostar. Ndodhet përgjatë Lumit Radobola. Kisha drejtohet nga françeskanët. Kushtet për ndërtimin e kësaj kishe u krijuan vetëm nga dobësimi i pushtetit osman, lehtësimi i disiplinës dhe reformat e Perandorisë Osmane. Pasi u ndërtua kompleksi i rezidencës së peshkopit në Vukodol më 1847, selia e provincës së re françeskane dhe selia e peshkopit të Mostarit, në vitin 1866 u ndërtua Kisha Françeskane e Shën Pjetrit dhe Palit në vetë qytet. Tridhjetë vjet më vonë, u ndërtua një manastir françeskan. Kisha u shkatërrua nga bombardimet serbo-malazeze të Mostarit në vitin 1992. Ajo u rindërtua pas luftës. Kisha ka kambanën më të lartë në Bosnje dhe Hercegovinë (107 metra). Është gjithashtu kambanorja më e lartë në Evropën Juglindore.
Nga përvoja që morëm nga ky udhëtim, themi që ja vlen që edhe ju ta vizitoni së shpejti këtë qytet.
Donika Lulgjuraj