Çështja e “Dulcignos” në vitin 1880 ishte një krizë diplomatike që lindi pas Kongresit të Berlinit në vitin 1878, e cila lidhej me qytetin e Dulcignos (sot Ulqini, Mal i Zi) dhe kalimin e tij në Malin e Zi. Ky incident ishte një shembull i ndikimit të Fuqive të Mëdha në Ballkan dhe ekuilibrit që ato përpiqeshin të mbanin mes interesave të ndryshme lokale, veçanërisht Malit të Zi dhe Perandorisë Osmane.
Sfondi
Pas Luftës Ruso-Turke të viteve 1877–1878, Traktati i Shën Stefanit i kishte dhënë Malit të Zi, një principatë e vogël ortodokse, zgjerime të rëndësishme territoriale si pjesë e mbështetjes së Rusisë për shtetet sllave në rajon. Megjithatë, Fuqitë e Mëdha (përfshirë Britaninë, Francën, Gjermaninë, Austro-Hungarinë dhe Italinë) e panë këtë si një kërcënim për ekuilibrin e pushtetit në Ballkan, që mund të cenonte interesat e tyre strategjike. Si pasojë, ata thirrën Kongresin e Berlinit në vitin 1878 për të rinovuar kufijtë, duke rezultuar në një traktat të rishikuar që ishte më pak i favorshëm për ambiciet e Rusisë dhe ndryshoi ndjeshëm kufijtë e vendosur në Shën Stefan.
Në Kongresin e Berlinit, Malit të Zi iu premtuan territore shtesë, veçanërisht qytetet Podgoricë, Spuzh dhe Plavë me Guci, por nuk iu dha dalje në Detin Adriatik. Megjithatë, qeveria malazeze, nën udhëheqjen e Princit Nikolla I, e shihte qasjen në bregdet si thelbësore për arsye ekonomike dhe politike. Për të adresuar nevojat e Malit të Zi pa destabilizuar rajonin, Kongresi propozoi dhënien e qytetit bregdetar të Dulcignos (Ulqinit) Malit të Zi, megjithëse ai ishte ende nën kontrollin osman në atë kohë.
Kriza e Dulcignos
Osmanët rezistuan ndaj transferimit të Dulcignos. Qyteti kishte një popullsi të përzier, përfshirë shqiptarë, të cilët ishin kundër qeverisjes nga Mali i Zi për shkak të dallimeve kulturore dhe fetare. Popullsia lokale shqiptare, kryesisht myslimane, organizoi një rezistencë për të penguar transferimin e tyre te Mali i Zi, të cilin e shihnin si një fuqi të huaj me identitet fetar dhe kombëtar të ndryshëm. Osmanët, të shqetësuar për trazirat në territoret e tyre, hezituan ta impononin me forcë transferimin. Kjo çoi në një krizë ndërkombëtare ndërsa Mali i Zi kërkonte zbatimin e dispozitave të Traktatit të Berlinit.
Si zgjidhje, Fuqitë e Mëdha ushtruan presion diplomatik mbi Perandorinë Osmane për të dorëzuar Dulcignon te Mali i Zi. Kur kanalet diplomatike ngecën, u organizua një demonstrim ndërkombëtar detar i udhëhequr nga Britania për të bindur Perandorinë Osmane të pajtohej. Në shtator të vitit 1880, një flotë britanike, franceze, italiane, austriake dhe gjermane u mblodh në brigjet e Dulcignos. Ky demonstrim i forcës, i kombinuar me përpjekjet diplomatike, përfundimisht i bindi osmanët të pranonin kërkesën.
Muajt e fundit që çuan në transferimin e qytetit shqiptar të Dulcignos (Ulqinit) te Mali i Zi në vitin 1880 u karakterizuan nga manovra të forta diplomatike, demonstrime ushtarake dhe presion strategjik, të ushtruar kryesisht nga një koalicion i fuqive evropiane. Ky episod theksoi natyrën e brishtë të gjeopolitikës ballkanike dhe rolin vendimtar të Fuqive të Mëdha në formësimin e fatit territorial të rajonit.
Konteksti që çoi në demonstratën detare
Kongresi i Berlinit i vitit 1878 kishte rishikuar shumë nga marrëveshjet territoriale të vendosura në Traktatin e Shën Stefanit, pjesërisht për të kufizuar ndikimin rus në Ballkan dhe për të parandaluar që një fuqi e vetme të dominonte rajonin. Si pjesë e vendimeve të Kongresit, Malit të Zi iu dhanë përfitime territoriale; megjithatë, këto nuk përfshinin qasjen e drejtpërdrejtë në Detin Adriatik, që Mali i Zi e konsideronte si thelbësor për interesat e tij strategjike dhe ekonomike. Kongresi në fund propozoi transferimin e Dulcignos Malit Zi si kompensim.
Megjithatë, Perandoria Osmane, e cila zotëronte territorin, hezitonte ta zbatonte këtë transferim, nga frika e rezistencës shqiptare dhe trazirave në territoret e mbetura të saj. Komunitetet shqiptare, veçanërisht në Dulcigno, kundërshtonin ashpër idenë e vendosjes nën sundimin malazez për shkak të dallimeve kulturore, gjuhësore dhe fetare. Kjo rezistencë u organizua kryesisht nga liderë lokalë dhe anëtarë të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, e cila ishte formuar për të mbrojtur interesat shqiptare kundër rishpërndarjeve territoriale në rajon. Ky vonim i frustroi malazezët, të cilëve u ishte premtuar qasja në det, dhe çoi që Fuqitë e Mëdha të shtonin presionin ndaj qeverisë osmane për të zbatuar vendimet e Kongresit.
Demonstrata detare dhe presioni ndërkombëtar
Në verën e vitit 1880, negociatat kishin arritur në një ngërç. Fuqitë e Mëdha, të etura për të zbatuar vendimet e Kongresit të Berlinit, organizuan një demonstratë detare për të ushtruar presion ndaj osmanëve. Nën udhëheqjen britanike, një koalicion luftanijesh nga Britania, Franca, Italia, Austro-Hungaria dhe Gjermania u mblodh pranë brigjeve të Dulcignos në shtator 1880.
Kjo shfaqje e fuqishme synonte të komunikonte seriozitetin e Fuqive të Mëdha në lidhje me zbatimin e transferimit.
Demonstrata detare, e kombinuar me përpjekjet diplomatike, ishte një shfaqje e fuqishme e vendosmërisë evropiane. Ajo përfaqësonte një nga rastet e para kur një koalicion ndërkombëtar përdorte një shfaqje të përbashkët ushtarake si një formë diplomacie detyruese në Ballkan. Prania e luftanijeve simbolizonte gatishmërinë e Fuqive të Mëdha për të ndërhyrë më drejtpërdrejt nëse Perandoria Osmane do të vazhdonte të rezistonte vendimin.
Rezistenca shqiptare dhe implikimet diplomatike
Ndërsa demonstrata detare ishte në zhvillim e sipër, forcat shqiptare në Dulcigno organizuan përpjekje për të rezistuar ndaj marrjes nga malazezët, shpesh në koordinim me Lidhjen e Prizrenit. Lidhja, e cila fillimisht ishte një organizatë kryesisht myslimane shqiptare, së shpejti tërhoqi një anëtarësi më të gjerë, përfshirë katolikë, duke treguar një ndjenjë në rritje të unitetit dhe nacionalizmit shqiptar. Kjo organizatë nacionaliste e shihte transferimin e Dulcignos te Mali i Zi si një shkelje të sovranitetit shqiptar dhe një hap drejt shpërbërjes së territoreve shqiptare brenda Perandorisë Osmane.
Në përgjigje, qeveria osmane u përball me një zgjedhje të vështirë: ose të dorëzohej ndaj kërkesave të Fuqive të Mëdha ose të rrezikonte të largonte më tej komunitetet shqiptare, të cilat ishin të rëndësishme për ruajtjen e stabilitetit në rajon. Zyrtarët osmanë, nën presion ndërkombëtar të madh, përfundimisht arritën në përfundimin se pajtimi ishte e vetmja mundësi e vlefshme.
Transferimi përfundimtar dhe pasojat
Deri në nëntor të vitit 1880, Perandoria Osmane kishte pranuar me hezitim të vazhdonte me dorëzimin, dhe më 26 nëntor 1880, Dulcigno iu dorëzua zyrtarisht Malit të Zi. Ky ngjarje përfaqësonte një sukses diplomatik për Fuqitë e Mëdha dhe tregoi ndikimin në rënie të Perandorisë Osmane në Ballkan. Megjithatë, gjithashtu ekspozoi brishtësinë e strukturave të brendshme të rajonit dhe fuqinë e kufizuar të autoriteteve osmane mbi territoret shqiptare, ku kundërshtimi ndaj sundimit të huaj ishte i fortë.
Për Malin e Zi, marrja e Dulcignos pa luftë ishte një fitore simbolike dhe strategjike, duke i dhënë asaj qasje në Adriatik, të cilën e kishte dëshiruar prej kohësh. Megjithatë, për popullsinë shqiptare, humbja e Dulcignos ishte një goditje e ndjerë thellë dhe kontribuoi në rritjen e ndjenjave nacionaliste që do të formonin të ardhmen e rajonit.
Në vitet pas këtij transferimi, Lidhja Shqiptare e Prizrenit vazhdoi të avokojë për autonominë shqiptare dhe të kundërshtonte humbjet e mëtejshme territoriale, duke përgatitur terrenin për lëvizjet e ardhshme të pavarësisë së Shqipërisë në fillim të shekullit XX. Ngjarjet përreth Dulcignos jo vetëm që nënvizuan luftën për pushtet në Ballkanin e shekullit të 19-të, por edhe ndezën një zell nacionalist midis shqiptarëve, të cilët gjithnjë e më shumë kërkonin të mbronin integritetin e tyre territorial dhe kulturor përballë ndërhyrjeve të huaja.
Në terma më të gjerë, Çështja e Dulcignos përfaqësoi kompleksitetin e politikës ballkanike në fund të shekullit të 19-të, ku identitetet etnike, fetare dhe kombëtare shpesh ishin në kundërshtim me ambiciet territoriale të shteteve dhe interesat strategjike të fuqive të huaja. Ajo shërbeu si pararendëse e tensioneve dhe konflikteve të mëvonshme në Ballkan, ndërsa rajoni vazhdoi të jetë një pikë fokale e diplomacisë ndërkombëtare dhe një teatër për perandoritë dhe nacionalizmat konkurrues që çuan në Luftën e Parë Botërore.