Të nesermën në kërkim të kafes turke që se gjeta dot, shijuam me kolegë kafenë e mëngjesit.
Pas përfundimit të mëngjesit u nisem për të vizituar Muzeun Historik-Arkeologjik të Vlorës. Muzeu Historik-Arkeologjik është një godinë e projektuar nga arkitektë Italianë dhe ndërtuar nga shqiptarë në vitin 1918. E konceptuar si “fjetore” për ushtarët Italianë, ajo nuk e kreu kurrë këtë funksion. Në kohën e komunizmit, kjo godinë njihet si Muzeu i Luftës. Me kalimin e viteve dhe me ardhjen e demokracisë, Muzeut iu dha një tjetër përmbajtje, duke e ndarë atë në dy pavione. Pavioni i Arkeologjisë ndodhet në katin e pare, ndërsa Pavioni i Historisë në katin e dytë të godinës.
Si çdo ngjarje tjetër e rëndësishme e çdo kombi, që ka trashëgiminë e saj historike dhe kulturore, edhe shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë, si një ndër datat më të rëndësishme të historisë shqiptare, ka simbolikat dhe dëshmitë e saj, që gjenden mes nesh edhe në ditët e sotme. “Shtëpia e Flamurit”, e cila që nga viti 1962 është shpallur si Muze Kombëtar i Pavarësisë. Sipas të dhënave nga Bashkia e Vlorës, ky muze është krijuar në vitin 1936. Qëkur është krijuar e deri në ditët tona, kjo ndërtesë është plotësuar e konsoliduar si një nga objektet më të rëndësishme muzeale, jo vetëm në rrethin e Vlorës.
Pikërisht në këtë shtëpi, u takova me vlonjatin e nderuar Sejmen Gjokoli, publicist dhe folklorist që para disa viteve me grupin e tij folklorik “Bilbili”, e ndezi qytetin e Ulqinit me performancë të shkëlqyer.
Sejmeni është dekoruar me titujt: “Naim Frashëri”, “Personalitet i shquar i Labërisë” dhe “Mjeshtër i madh”. Po ashtu ka botuar libra me poezi dhe publicistikë. Në librin e tij më të fundit të titulluar “Udhë shpirti”, më ka dedikuar një faqe dhe ishte nder dhe kënaqësi që ky libër m’u dhurua pikërisht në Shtëpinë e Pavarësisë.
Pas ndarjes me Sejmenin, vizituam xhaminë e Muradies. Xhamia e Muradies ndodhet në zonën arkeologjike të qytetit. E kufizuar në të gjitha anët me rrugë. Sipas mbishkrimit, ka përfunduar së ndërtuari në vitin 1542. Mendimi më i përhapur është se atë e ka ndërtuar arkitekti i famshëm i Perandorisë Osmane, i cilësuar nga evropianët si “Mikelanxheloja i Orientit”, Arkitekt Mimar Sinani. Xhamia e ka marrë emrin sipas emrit të lagjes ku ndodhet.
Ështe monument kulture dhe frekuentohet rregullisht për 5 vaktet e faljes së besimtarëve dhe nga turistë të shumtë që vizitojnë qytetin e Vlorës.
Më pas u vendosëm në autobus dhe morëm drejtimin kah qyteti i vjeter i Apollonisë. Është themeluar rreth fillimit të shek të IV p.e.s. Gërmadhat e Apolonisë janë zbuluar në fillim të shek XIX. Gjurmët më të hershme arkeologjike janë disa objekte të kohës së hekurit, tipike të kulturës ilire. Nga shekujt e parë të jetës së qytetit ruhen disa mbeturina të murit mbrojtës dhe të një tempulli arkaik kushtuar Artemisit, hyjneshës më të adhuruar të apoloniatëve. Në vitet 1824-1838, në këtë qytet, ka zhvilluar kërkime një mision arkeologjik francez, më vonë kërkimet janë bërë nga arkeologët shqiptarë. Ndërsa vitet e fundit, nga një mision i përbashkët shqiptaro-francez.
Apollonia, pas Dyrrahut, ishte qyteti më i rëndësishëm në pellgun e Adriatikut dhe më i përmenduri ndër 30 qytetet e tjera që e mbanin të njëjtin emër në kohën antike. U ngrit mbi një kodër (me dy maja të larta 101 e 103 m mbi nivelin e detit), në një pozicion që mbizotëron tërë zonën dhe nëpërmjet luginës së lumit Aoos (Vjosë) lidhej me detin Adriatik. E shtrirë në një sipërfaqe rreth 140 ha dhe e rrethuar me një mur rreth 4 km të gjatë, Apollonia ishte një qendër e madhe tregtare dhe industriale. E ngritur në kurrizin e fundit të kodrave të bukura dhe frytdhënëse të Mallakastrës, Apollonia mbizotëronte pothuajse krejt hapësirën e gjerë që shtrihej në këmbët e saj e përfundonte buzë Detit Adriatik. Kjo fushë e formuar nga aluvionet e Lumenjve Seman dhe Vjosë ka qenë me sa duket një nga rajonet më pjellore të Fushës së Myzeqesë.
Ndryshe nga qytetet koloni të tjera të cilat ishin ngritur buzë bregdetit, Apollonia ishte ngritur më në brendësi, disa kilometra larg bregdetit. Mirëpo, lidhej me bregdetin përmes Lumit Vjosa, që në atë kohë ishte i lundrueshëm.
Apollonia ndodhet 12 kilometra larg qytetit të Fierit. Apollonia si qytet u themelua në fillim të shekullit të shtatë para Krishtit nga kolonizatorët grekë që vinin nga Korinti. Të dhënat e para të pranisë së tyre janë të dokumentuara rreth vitit 588 para Krishtit. Emrin qyteti e mori për nder të perëndisë Apollon. Ndër 24 qytete në të gjithë botën mesdhetare që mbanin këtë emër në Antikitet, Apollonia e Ilirisë ishte më e rëndësishmja dhe luajti një rol të madh si ndërmjetëse tregtare mes helenëve dhe ilirëve. Apollonia ishte në atë kohë një qytet i madh e i rëndësishëm në afërsi të Lumit Aoos (Vjosë). Llogaritet që qyteti të ketë pasur rreth 60.000 banorë, një shifër rekord për Antikitetin !
Apollonia e ruajti madhështinë e saj edhe në periudhën romake. Shkolla apoloniate e arteve të bukura ishte me famë në të gjithë botën antike. Në momentin kur në Romë, gjatë një komploti në Senat u vra Jul Cezari, nipi i tij Oktavian Augusti studionte oratorinë në Apolloni. Kronikat romake tregojnë se si ai me të marrë vesh lajmin e vrasjes së Cezarit, u nis me një anije nga Apollonia dhe kur, pas disa kohësh vetë Oktaviani u bë Perandor, e ruajti mirënjohjen për qytetin ku kishte studiuar duke e liruar Apolloninë nga të gjithë.
Ndërtuar në maje të një kodre, me peizazhin që përfshin rrënojat mijëra vjeçare të Parkut Arkeologjik të Apollonisë, fushën e Myzeqesë dhe Detin Adriatik, Manastiri dhe Kisha e Shën Mërisë përbëjnë një nga komplekset fetare më mbresëlënëse që mund të vizitoni në të gjithë vendin. E lemë pas botën politeiste të rrënojave të Apollonisë ku nderoheshin me dhjetëra perëndi të ndryshme, e hapim portën e një periudhe tjetër në historinë e perëndimit, atë të krishtërimit.Teksa ndërtimi i tij mendohet se ka nisur në shekullin XIII, materialet e përdorura datojnë shumë më herët, duke qënë se u përdorën blloqet e shkalave të teatrit apo të rrënojave të tjera të lashtësisë që gjendeshin përreth. Ky takim mes antikitetit dhe arkitekturës bizantine, së bashku me Muzeun Arkeologjik të pozicionuar brenda Manastirit, e bëjnë këtë kompleks tejet të rrallë përnga vlerat historike, arkitekturore, kulturore e fetare. Mozaikët pranë trapezarisë (mencës së murgjëve), portiku i Kishës me kolonadën e bukur prej tetë shtyllash, ikonat dhe pikturat murale, krijojnë një kompleks mjaft sugjestiv.
Në vitin 1927 u rindërtua ikonostasi si dhe u ndërtua këmbanarja e bukur që i jep një tjetër pamje gjithë zonës. Disa qiparisë të vetmuar shërbejnë si dekor perfekt në këtë kompleks që ngjan i krijuar enkas për t’i lënë hapësirë udhëtimit shpirtëror.
I vendosur brenda ambienteve të Manastirit, Muzeu përmban disa nga thesaret e gjetura gjatë ekspeditave të ndryshme arkeologjike të realizuara në Apolloni. Falë restaurimeve të kryera së fundmi, portiku i mrekullueshëm me statuja dhe mozaiku kryesojnë listën e atraksioneve, por nuk mbeten pas dhe objektet e tjera të baltës së pjekur apo qeramikës, enët e pikturuara me mitologji helene, si dhe koleksioni i pasur numizmatik.
Kjo shëtitje bashkoi fizikisht dhe shpirtërisht edhe trevat tona, duke i mësuar kështu fëmijët që ta njohin njëri-tjetrin dhe të mësojnë të bashkëpunojnë edhe në të ardhmen.