Ora pesë e gjysmë e mëngjesit na gjen në Shkodër, pranë Agjencisë turistike “Kopliku Travel”, të cilët janë edhe guida jonë. Sugjerimi dhe destinacioni ynë i radhës për këtë fundjavë është Thethi. Me një grup fantastik nisemi drejt destinacionit. Ndalesa jonë e parë është Ballkoni i Bogës, rreth një orë e njëzet minuta larg Shkodrës. Ndalesë ca minutash për të shijuar pamjen që ofron ky ballkon dhe për të shkrepur ca fotografi.
Mes këngësh të ndryshme vazhdojmë drejt destinacionit tonë final Thethit. Fshati i Thethit, me rreth 300 shtëpi, është pjesë e rajonit të Shkodrës dhe shtrihet mes majave nga ku buron lumi i Shalës; Majave të Radohimes, Harapit, e Alisë, majës së Hekurave dhe majës së Zorgjit. Legjenda thotë se u themelua rreth 400 vjet më parë nga gjashtë vëllezër. Pjesë të veçanta të fshatit mbajnë ende emrat e këtyre vëllezërve.
Sipas banorëve të Thethit, fshati u themelua si një strehë për t’i shpëtuar konvertimit në islam nga osmanët. Dy festat themelore të këtij fshati janë: festa e Shën Marisë dhe festa e Shën Gjonit. E para festohet më 15 gusht, e cila quhet ndryshe edhe festa e bijave, bijave të cilat janë të martuara larg fshatit dhe në këtë datë kthehen së bashku me fëmijët e tyre në fshatin e lindjes dhe të fëmijërisë. E dyta festohet më 26 dhjetor, me miq nga zonat e ndryshme të Kelmendit, por edhe të vendeve të tjera.
Disa nga atraksionet që ofron Thethin janë: Syri i Kaltër, Ujëvara e Grunasit, Kulla e Ngujimit, Kisha e Thethit etj. Syri i Kaltër është atraksioni më i vizituar në Theth, ndodhet në fshatin Kaprre, afërsisht 7 km larg qendrës së fshatit Theth. Syri i Kaltër si pjesë dhe rreth 4-5 m i thellë, i cili formohet nga rrjedha e Lumit të Zi që zbret nga Kaprrea e sipërme, i vendosur mes shpateve shkëmbore dhe të gjelbra, me thellësinë e tij ky pus merr ngjyrat e blusë dhe smeraldit në varësi të stinës, duke formuar një peizazh magjepsës për të gjithë vizitorët. Burimi i Lumit të Zi në Majën e Zezë ushqehet kryesisht nga shkrirja e borës dhe në Nderlysë bashkohet me lumin e Shalës për t’u derdhur në lumin Drin / Liqeni i Komanit.
Për të arritur në këtë destinacion duhet të llogaritni plotësisht duke ecur 3.5 orë në këmbë në një drejtim, ose të kombinuara me një transport plus ecje, 20 minuta transport dhe 40 minuta ecje të lehtë deri në mesatare. 5 km e parë nga Thethi në Nderlysa është jashtë rrugës rurale përgjatë lumit të Thethit, lumit të Shalës. Nga Nderlysa deri te Syri i Kaltër duhen 40 minuta ecje, ndër të cilat vetëm gjysma e parë është më e vështirë për t’u ngjitur, ndërsa pjesa e dytë është paksa më e lehtë. Vërtet që rruga deri te Syri i Kaltër paraqet paksa vështirësi, ama ju premtojmë se pamjet që do të shihni ia vlejnë çdo nivel pengese.
Për të arritur drejt pikës tjetër turistike që ofron ky vend na duhen rreth 50 min., duke u nisur nga qendra e fshatit Theth, 20 min. ecje fushore të lehtë, që kalon buzë lumit që përshkon fshatin mes për mes, dhe rreth 30 min. ngjitje e një vështirësie mesatare. Alpinistët mund ta arrijnë këtë destinacion për 1.5 orë vajtje-ardhje. Po flasim për ujëvarën e Grunasit. Kjo ujëvarë është një tjetër bukuri natyrore në brendësi të Parkut Kombëtar të Thethit. E shpallur monument natyre që në vitin 2002, ndodhet në shpatin perëndimor të luginës së Thethit në Alpet Shqiptare. Nis në rrëzën perëndimore të majës së Boshit, ku formon një lug të ngushtë shkëmbor nëpër një shpat gëlqeror, pastaj uji bie menjëherë nga një lartësi prej 25 m. Në fundin e ujëvarës është formuar një pellg, prej të cilit uji derdhet në luginën e Thethit, tek fillimi i kanionit të Grunasit. Gjithë shpati ku thyhen ujërat e kësaj ujëvare është i mbuluar nga një pyll i dendur.
Për shkak të pikave të ujit që bien rreth ujëvarës, në ditët me diell ajo shoqërohet thuajse gjithnjë nga ylbere në pjesën e poshtme të saj. Panorama qe ju shfaqet me të mbërritur është mbresëlënëse. Kulla e Ngujimit ruan një histori mjaft interesante në vete dhe krejtësisht të ndryshme nga ajo që mund të kemi imagjinuar nga vetë fjala ngujim. Kulla është e përbërë nga tre kate. Kjo kullë na sjell mbrapa te ligjet e Kanunit të Lekë Dukagjinit, përkatësisht fenomenit të gjakmarrjes. Kur kjo ka ndodhur, janë thirrur pleqtë njohës të mirë të Kanunit, të cilët kanë hetuar ngjarjen. Gjatë hetimit të ngjarjes vrasësi ose gjakmarrësi është shoqëruar te kjo kullë pa armë dhe me roje. Pra, me njëfarë të drejte kullën mund ta quajmë edhe paraburgim, ndërsa pleqtë që merrnin vendimin mund t’i quajmë gjyqtarë e djemtë që rrinin si roje e ruanin kullën policë.
Pleqtë e zgjedhur kanë bërë çdo gjë të mundur për ta mbyllur gjakmarrjen. Vlen të përmendet se një nga mënyrat ishte edhe kjo. Në odën e Kullës silleshin burrat e familjes së të vrarit, në praninë e tyre sillej një foshnjë djalë në djep dhe djepin e vendosnin përmbys me fëmijën në të. Pastaj pleqtë u drejtoheshin familjarëve të të vrarit, duke i pyetur se a e falin këtë kërthi apo e lenë të vdes? Ndërsa të tjerët e prisnin me ankth përgjigjen…
Kisha e Thethit e ndërtuar në vitin 1892, në po të njëjtin vend që është sot. Një nga famullitarët e kësaj kishe më me zë ka qenë At’ Shtjefën Gjeçovi, i cili në vitin 1917 hapi shkollën dhe ua mësoi fëmijëve shkrimin dhe leximin në gjuhën shqipe. Këtë traditë ndoqën edhe priftërinjtë e tjerë të kësaj kishe.
Edith Durham, udhëtare dhe shkrimtare angleze, e vizitoi Thethin në vitin 1908, e cila me këtë rast ka thënë se “nuk mendoj se kam parë ndonjë vend tjetër ku jeton njerëzimi që të më ketë lenë përshtypjen e një izolimi magjik nga e gjithë bota.”
Ne mund të flasim pa fund për këtë vend, por asgjë nga kjo nuk vlen përderisa ky vend të vizitohet nga vetë ju.