(vijon nga numri i kaluar)
Pas përfundimit të vizitës në Rozafat, Muslimi përshëndetet me ne për t’ia lënë udhëheqjen e shëtitjes (Ar)Lindit, djalit të tij që me korrektësi kryente çdo veprim. Kësaj here autobusi mori rrugën për te Memoriali i Skënderbeut në Lezhë.
Memoriali i Skënderbeut – është vendi ku më 2 mars 1444 u mbajt “Besëlidhja e Lezhës” dhe ku më 17 janar 1468 u varros heroi kombëtar Gjergj Kastrioti – Skënderbeu. Ka qenë objekt kulti që është përdorur si kishë dhe xhami në periudha të ndryshme. Ky objekt, që i përket shek. XIV, është i tipit bazilikor, me gjatësi 17m dhe gjerësi 8m. Në muret e tij ndodhet një afresk i Shën Nikollës. Sipas gojëdhënave, në vitin 1478 turqit, të cilët e pushtuan Lezhën, shkatërruan dhe hapën varrin e Skënderbeut dhe thuhet se eshtrat e tij u morën nga ushtarët të cilët i mbështollën me flori e argjend për t’i përdorur si hajmali për pathyeshmëri në beteja.
Vendvarrimi i Skënderbeut – përbën njërin prej monumenteve më të rëndësishëm në historinë e Shqipërisë. Përveç mureve të kishës, në këtë objekt gjendet edhe absida ku ndodhet i vendosur busti i Skenderbeut, afresku i Shën Nikollit, dritaret dhe tre harqet mbi derën e kishës. Në mure janë varur 25 mburoja prej bronzi, të cilat tregojnë 25 betejat kryesore të Skënderbeut. Në qendër të katedrales, poshtë vendit që sinjifikon varrin e heroit kombëtar, ndodhet një tjetër kishë dhe një sarkofag prej guri që nuk janë shfaqur ende për publikun. Përbëhet nga dy radhë gurësh antikë me përmasa të konsiderueshme, të vendosur në formë drejtkëndëshi dhe të lidhur me plumb. Në këtë hapësirë duhet të ketë qenë e pozicionuar pjesa e poshtme e sarkofagut të punuar në mermer, sipas tipologjisë së varreve monumentale. Ajo është e vendosur mbi një objekt të periudhës romake (shek. II p. e. s.). Objekti është i konservuar në një dhomë të mbuluar dhe qëndron i tillë prej vitit 1980.
Dhoma e fshehtë e nëndheshme mbetet një mister që ende nuk është zbuluar, ndërsa vijon të jetë kuriozitet për shumë historianë dhe arkeologë.
Pas vizitës në Memorialin e Skënderbeut, morëm drejtimin për në pazarin e vjetër të Krujës dhe për në Kala. Afër pazarit na u shërbye edhe dreka dhe më pas nxënësit krijuan një atmosferë festive me këngë e valle.
Duke ecur në lagjen e vjetër të Krujës, të duket se ora e së tashmes ka mbetur në mesjetë. Gra që thurin dhe endin në vegjë, burra që gdhendin drurin, punojnë bakrin, ildisin veshjet kombëtare dhe, në saje të traditës së vjetër mbajnë jetën në kohët moderne. Artizanati i harruar rikthehet në këto kohë moderne, më shumë se sa për vendasit, për të huajt. Edhe pse qyteti i Krujës është i ftohtë, rruga për nga Kalaja zhurmonte nga njerëzit dhe bisedat. Dëgjoje turistë të huaj të shumtë që në gjuhën e tyre pyesnin kureshtarë për gjëra të ndryshme të vjetra si dhe për punime artizanati apo veshje tradicionale tërheqëse, me larmi ngjyrash, të ekspozuara këndshëm.
Pazari i vjetër i Krujës, ose siç thirret nga vendasit Pazari i Derexhikut, shtrihet në të dy anët e rrugës së vjetër të shtruar me kalldrëm që të çon për në kala. Ky pazar ka ekzistuar që në kohën e Skënderbeut. Në Derexhik, macja kalonte tjegull mbi tjegull në një largësi mbi 7 kilometra nga fshati Zahari deri në Picrrakë. Kështu thonë gojëdhanat për pazarin e vjetër të Krujës, në kulmin e lulëzimit të tij, pikërisht në kohën e Skënderbeut. E tërë rruga, që lidhte dy fshatrat, në kahe të kundërta të qytetit, përbëhej nga dyqane në anët e saj.
Prej 15 shekujsh, Kalaja e Krujës qëndron mbi një kodër shkëmbore, dëshmitare e luftërave dhe e jetës së egër të qytetit të Krujës, një herë e një kohë qendra e shtetit të Arbrit. Kalaja qëndron në 557 metra lartësi, e bukur dhe e pashembur, ndonëse ka përballuar sulme të panumërta. Populli shqiptar identifikohet me historinë e kësaj kalaje, duke gjetur aty humbjet e sigurta por, mbi të gjitha, edhe fitoret e papritura të një populli të vogël e të guximshëm. Midis gjurmëve të rrënojave brenda mureve të kalasë duket Kulla e Sahatit, brenda së cilës gjendet kambana që lajmëroi vdekjen e Skënderbeut. Sahati, i ndërtuar nga artizanët e Pazarit të Vjetër të Krujës, organizonte kohën e qytetit: hapjen e mbylljen e dyqaneve si dhe vaktet e lutjes. Fatkeqësisht, vendasit tregojnë se “Ora” e tyre nuk ekziston më që prej shekullit të kaluar, kur vendi ishte nën ushtrinë austro-hungareze.
Pasi dëgjuam historinë nga cicëronët në Kalanë e Krujës, u larguam dhe u nisëm në drejtim të qytetit të Durrësit, ku Mujo Ulqinaku apo Mujo Cakuli mirëpret bashkëvendasit e vet.
Në ato momente m’u kujtua kënga që aq bukur e interpreton me veshje kombëtare këngëtari ynë vendas Shaban Gjeka, i cili më pat kallëzuar se tekstin e kësaj kënge e ka shkruar i ndjeri Basri Çapriqi, enkas për të, sepse Basriu nuk shkruante tekste këngësh. Mua mendja më shkoi te kënga dedikuar Mujo Ulqinakut, me tekst të Basri Çapriqit, kënduar nga këngëtari i mirënjohur vendas Shaban Gjeka.
O seç përpin një valë nga bregu
S’është një valë, është çu krejt deti
Ka nxi brigje, ka nxi mal
Ulqinaku se ç’ka ra n’ hall.
Sa herë prilli e lind zambakun
E fton Durrësi Ulqinakun
Kur vdes trimi për lirinë
Lind Ulqini për Arbërinë…
Në Festivalin Mbarëkombëtar në Shkodër, në vitin 1991, kjo këngë u shpërblye me vendin e dytë.
Kurioziteti për të vizituar amfiteatrin, na i shpejtoi hapat.
Amfiteatri i Durrësit është më i madhi dhe më i rëndësishmi jo vetëm në Shqipëri por edhe në Ballkan. Është ndërtuar në fillim të shekullit I e. s., gjatë sundimit të perandorit Trajan. Në arenën e këtij amfiteatri zhvilloheshin luftimet e gladiatorëve.
Pas vizitës në amfiteatër, një kafe në afërsi të bregut të detit shijoi pa masë. Pasi u çlodhëm, u drejtuam për tek autobusi i cili do të merrte drejtimin për në Vlorë. Duke menduar për Vlorën nuk mundesha të mos mendoj për Shtëpinë e Pavarësisë dhe për kapedanin e detit, ulqinakun Haxhi Ali Ulqinaku, me tartanët e tij, që kishte qenë kryekomandant i flotës turke të Mesdheut, erdhi u vendos në Karaburun dhe mbronte brigjet shqiptare nga sulmet që bënin venecianët, saraçenët nga Malta dhe Egjipti, spanjollët, anglezët dhe francezët. Dhe u bë 22 vjet mbrojtësi i këtyre brigjeve. Në luftë me venedikasit ai u vra dhe varri i tij thuhet se është në det. Anijet kur kalonin i binin sirenave dhe hidhnin bukë e vaj për shpirtin e tij në det. Këtë zakon e vijojnë dhe disa nga banorët e Dukatit, në zonën e Ravenës, ku kanë bagëtitë që jetojnë atje. Çdo mëngjes gushti hedhin bukë e vaj në det për shpirt të Haxhi Alisë. Në Karaburun, ku ai jetoi, ndodhet shpella me emrin e tij.
Aq emër mori ky detar me bëmat e tij në jug të Shqipërisë saqë filluan ta hyjnizojnë. Nga pleqtë pranë vatrave e staneve Ai quhej “ujk deti”, ndërsa bashkëkohës të tij tregonin se Haxhi Alia për veten e vet shprehej:
“Deti është shtëpia ime,
pragu i kësaj shtëpie është bregu,
dallgët e detit i kam jastëk për kokë;
ato do të jenë edhe gurët e varrit tim…”
Dhe kështu, duke u munduar të gjeja copa të Ulqinit kudo ngapak, mbërritëm në hotel ku na priste dreka dhe pushimi i merituar pas një dite të lodhshme.
(vazhdon)