Të shkruash për një artist si Lindon Camaj, ndonjëherë mund të duket e tepërt. Sepse muzika e tij, zëri i tij dhe këngët që krijoi, flasin më shumë se çdo fjali që mund të shkruhet.
Ka kohë që ndiej si një detyrim shpirtëror – jo vetëm si dëgjues i thjeshtë, por si një brez që u rrit me tingujt e këngëve të tij, me tekstet e tij që shpesh thërrisnin shpresën në zemrat tona, të shkruaja diçka për artistin tonë. E ndiej si borxh ta shkruaj këtë homazh – një përkujtim, një falënderim, një rrëfim që s’duhej të priste. Ndoshta do të kishte pasur më shumë vlerë po ta lexonte vetë Lindoni, jo se nuk ishte i vetëdijshëm për atë që kishte dhuruar, por që të prekte me duar e me dritën e syve të vet atë ndikim të thellë që pati në jetën e mijëra shqiptarëve, që prej këngës së tij të parë.
Përkatësia fisnore dhe krahinore, e ndërtuar mbi traditën e burrërisë tradicionale, ku mashkulli nuk shpreh dashuri dhe nuk plogështohet nga dashuria, në këngët e Lindon Camajt ndryshon trajektore. Malësori nuk është më ai që i fsheh ndjenjat, që ka ndjenja të ngurta e tipare të egra. Para dashurisë, ai dorëzohet
Në vitin 1991, në moshën vetëm 14-vjeçare, kur shqiptarët përballeshin me padrejtësi, shtypje, luftëra e mërgim, një djalosh nga Malësia e mori mikrofonin në dorë dhe nisi të këndojë. Këndoi për dashurinë, për vendin, për të rinjtë dhe për shpresën – në kohë kur shpresa ishte luks.
Ishte periudha më e errët për shqiptarët: Kosova digjej nga zjarri i luftës, Shqipëria përjetonte rrëzimin e sistemit komunist, shqiptarët në Maqedoni shtypeshin e përgatiteshin për një përplasje të pashmangshme, ndërsa në Mal të Zi hije të zeza përgatitnin spastrime etnike. Rinia e Malësisë ishte në një geto, e izoluar nga jeta urbane. Nuk kishte qasje në jetën e natës. Frika nga lufta ekzistonte kudo. Largimet masive kishin filluar e dita-ditës vendi po boshatisej. Po largoheshin profesorët, nxënësit, mjekët, këngëtarët e familjet malësore të cilat, jo vetëm se nuk shihnin shpresë për të ndërtuar të ardhme, por nuk e dinin nëse mëngjesi i ditës tjetër do t’i gjente të gjallë. Pikërisht atëherë, Lindoni nisi rrugëtimin e tij artistik – si një dritë që shfaqet kur askush nuk pret më dritë.
Në fillim i këndoi rinisë. Dashurisë. Lirisë. Mërgimit. Dhe çdo këngë ishte një përqafim i ngrohtë për ata që ndiheshin të vetëm në këtë botë që po ndryshonte me dhimbje.
Në vitet e nëntëdhjeta, kur salla e Shtëpisë së Kulturës në Sukruq mbushej përplot, ku ishim të gjithë – të rinj, të etur për jetë, për dritë, për të ardhme – ai ishte aty, me zërin e tij që na frymëzonte dhe na bashkonte. Këngët e tij u bënë himne të brendshme të një brezi që mezi po e kuptonte ndryshimin, por që e ndiente Lindonin si zërin e vet. Muzika e tij lëshohej edhe nga DJ-të, ku mbrëmjet argëtuese për brezin tonë shërbenin si terapi. Kënga shqipe jehonte në sallë. Rinia këndonte e vallëzonte shqip, me gjithë atë presion.
Nuk mund të flasësh për artin e Lindonit pa përmendur baladat e tij – të dhimbshme, të sinqerta, therëse e të thella – që flisnin për një dashuri që nuk vdes, për një ndarje që djeg, për një shpirt që digjet në heshtje. Ato këngë ishin përjetime – jo vetëm tekst.
“At’herë kur u dashurova, unë u treta dhe mbarova
Sa shumë vite s’të kam pa, kujtimet shpirtin ma vranë.
Do të vi nga një botë tjetër, të kërkoj dashninë e vjetër,
Nëpër rrugë e rrugë të gjata, për ty zemrën ma djeg flaka…”
Përkatësia fisnore dhe krahinore, e ndërtuar mbi traditën e burrërisë tradicionale, ku mashkulli nuk shpreh dashuri dhe nuk plogështohet nga dashuria, në këngët e Lindon Camajt, ndryshon trajektore. Malësori nuk është më ai që i fsheh ndjenjat, që ka ndjenja të ngurta e tipare të egra. Para dashurisë, ai dorëzohet:
“Jam malsor dhe i Hot
por ata tash asht e kot’
Nuk pom duhet as tanë bota
m’u thye zemra porsi gota.”
Në vitet e nëntëdhjeta, kur salla e Shtëpisë së Kulturës në Sukruq mbushej përplot, ku ishim të gjithë – të rinj, të etur për jetë, për dritë, për të ardhme – ai ishte aty, me zërin e tij që na frymëzonte dhe na bashkonte. Këngët e tij u bënë himne të brendshme të një brezi që mezi po e kuptonte ndryshimin, por që e ndiente Lindonin si zërin e vet
Këngët e Lindonit nuk i këndonin vetëm të dashuruarit, por edhe ata që nuk kishin dashuruar ende – sepse në to kishte diçka që të përfshinte, një ndjenjë që të përkiste.
“Hajde sonte të vallëzojmë, pleq edhe të ri
Vallja e madhe po na thërret, këtë natë në Malësi”
Janë vargje që i ftojnë të gjithë, pa dallim moshe, për të festuar e për të ndier gëzimin së bashku. Teksti vazhdon me optimizëm:
“Le t’ju mbajë ky ritëm gjallë, kjo natë është për Ju
Vallja e madhe nuk don’ tjetër, vetëm me vallëzu.”
Kush ka qenë maturant në Malësi i njeh përmendësh vargjet e këngës që u bë himn i të gjitha gjeneratave:
“Katër vite ditë për ditë,
Ma të bukurat si kem dit
Kjo e bukur si nuk zgjati,
Ëndrrat tona na i merr fati…”
Një këngë që çdo brez e këndon ende me mall, me buzëqeshje e me lot në sy. Lindoni arriti ta përjetësojë kujtimin më të bukur të rinisë sonë.
Por ai nuk ndalej vetëm te dashuria. Në repertorin e tij kishte edhe këngë atdhetare, plot dinjitet e guxim. Ai ishte ndër të parët që i këndoi procesit të montuar ndaj malësorëve – një dhimbje kolektive, e heshtur, që ai e ngriti në art:
“Ku po bjen o kjo Lahutë
Pse kjo mjegull ra mbi fushë
Paskan ardh do korba t’zi
Një vulë t’zezë me vu n’Malësi
A kem faj bit e shqiptarve,
A pse flasim gjuhën e t’parëve
Veç liri pse kem kërkua
Pleq e fëmi me i torturua.”
Lindoni këndoi edhe kur të tjerët heshtën. Ai mbajti gjallë jo vetëm kulturën dhe dashurinë, por edhe ndërgjegjen tonë kombëtare. Gjuha e teksteve të tij ruan brenda vetes një pasuri gjuhësore të fjalorit të Malësisë, që në të ardhmen, me siguri se do të bëhet objekt studimi.
Ishte artisti që gërshetoi të vjetrën me të renë – ku kënga popullore takohej me ritmin modern. “Vallja e Malësisë” është një prej këngëve më të dashura, që ftonte të rinj e të moshuar në një valle të përbashkët gëzimi. Ai ishte këngëtari që këndonte në koncerte të mëdha, në festa, në dasma, por edhe në vetmi, për ata që e dëgjonin me zemër.
Lindoni ishte zëri i rinisë. Ai, me zërin e tij, Malësisë i dha frymë, i dha kujtim, i dha një shembull se edhe kur të gjitha shpresat shuhen, njeriu duhet të besojë e të përpiqet për të mbijetuar.
Shumë prej nesh sot jetojnë në mërgim, por Lindoni është gjithmonë me ne. Në makinat tona, në festat tona, në zemrat tona. Sa herë e dëgjojmë, na kujtohet kush ishim, çfarë donim, dhe sa shumë na ka munguar diçka që ai na e dhuronte aq natyrshëm: ndjenja e të qenit si gjithë rinia e botës.
Për familjen, ai ishte biri, vëllai, bashkëshorti dhe babai i dashur. Por për të gjithë ne, ai ishte dhe do të mbetet – zëri i Malësisë. Ai ishte arkivi i ndjenjave tona. Ishte freskia e shpirtit tonë kur gjithçka dukej se po shuhej.
Pasardhësit e tij do ta ndiejnë mungesën e tij gjithë jetën, por do të jenë krenarë – jo vetëm që e patën pranë, por që ishin të lidhur me një emër që nuk do të harrohet kurrë. Me një zë që do të dëgjohet sa të ketë një shqiptar që kërkon pak dashuri, pak atdhe, pak shpresë.
Lindon, ti je i gjallë, në çdo kujtim tonin, në çdo tingull që ngjall zemrën, në çdo këngë që e këndojmë bashkë me ty.