Jam më se i sigurt që ka kohë që Ulqini dhe Bashkësia Islame e Ulqinit nuk ka pasur një Kryeimam kaq të arsimuar, kaq të aftë dhe të mirë në përgjithësi, siç është mr. Ali Bardhi.
Ai është i ri, i pashëm, njohës i mirë i Kur’anit, imam i mirë, orator i pajisur me dije, i lexueshëm dhe i respektuar nga të gjithë.
Përveç detyrës fetare, ai merret edhe me hulumtime të historisë sonë kombëtare, në veçanti atë që është e lidhur me fenë islame. Është njohës i mirë i gjuhës turke, por çka është më me rëndësi, ai është njohës i mirë i osmanishtes, në të cilën edhe janë të shkruara shumë dokumente nga koha e qëndrimit të Perandorisë Osmane në Ulqin dhe në Ballkan. Prandaj, edhe ky fakt e ka shtyrë që në kohën e fundit është duke punuar në hulumtimin e gurëvarreve në Ulqin dhe në rrethinën e tij.
Ka botuar librin “Varrezat në Anë të Malit – Ulqin”, një monografi e rrallë, të them më mirë unikate. Më pas, ka botuar edhe librin e dytë “Varrezat në Ulqin – Zona e brendshme e qytetit dhe rrethina e afërt”, kurse vitin e kaluar në bashkautorësi me Dr. Behlul Kanaqin librin “Varreza e Xhamisë së Nizamëve dhe Varreza e Vjetër e Tuzit”. Këto hulumtime kanë një peshë të veçantë për shkrimin e historisë së qytetit dhe popullit tonë, pasi që në shumë raste shpeshherë historia e një populli shkruhet dhe lexohet në varreza.
Me njohjen e gjuhës arabo-osmane, me dijen dhe vullnetin e tij Aliu është duke i nxjerrë nga errësira në dritën e historisë shumë ngjarje të cilat kanë të bëjnë me jetën, kulturën dhe fenë tonë, të popullit tonë autokton në këto treva, gjërat dhe faktet të cilat nuk i kemi ditur më parë.
Në shumë raste më parë për ne kanë shkruar të tjerët, ashtu siç kanë dashur të shkruajnë ata, kështu që është mirë që kemi njerëz, siç është Ali Bardhi, të cilët kanë dije dhe inspirim për hulumtime të tilla.
Mbaj mend se para dy-tri vitesh, Aliu ishte një pasdite në Muzeun në Kala, ku në qemerin e parë, në vendin ku janë të sistemuar gurëvarret me mbishkrime në gjuhën arabo-osmane, filloi t’i lexojë me zë dhe i bëri disa fotografi për librin e tij, i cili është tashmë në duart e atyre të cilët duhen të punojnë edhe më tepër për ndriçimin e historisë sonë, në veçanti në kohën e Perandorisë Osmane. Në qemerin e parë në hyrje të Muzeut të Ulqinit gjenden mbi 40 gurëvarre, mes të cilëve edhe ai i Dizdarit të Kalasë. Një thesar i madh për të cilin ne, pak ose aspak, kemi pasur njohuri.
Qindra mysafirë nga vendi dhe bota, por edhe ne të tjerët, për çdo ditë kalojmë pranë këtij qemeri, hedhim një sy në ato gurëvarre dhe në gjylet e topit, të cilat gjenden aty, dhe asgjë tjetër më. Edhe unë si autor i këtij shkrimi, si një ndër ciceronët më të mirë në Mal të Zi, nuk kam pasur njohuri për këto gurëvarre. Prandaj, duke iu falënderuar z. Ali Bardhit kam mësuar dhe ende mësoj edhe më tepër për historinë tonë në kohën e Perandorisë Osmane. Do të ishte mirë që edhe stafi i Muzeut të merret me to.
Edhe diçka për këto hulumtime dhe studime të gurëvarreve, të cilat po na i qet në dritën e historisë z. Ali Bardhi. Kam pasur nder të veçantë që isha ligjërues në përurimin e librit të tij ”Varrezat në Ulqin”, në veçanti mbi analizën e mbishkrimeve në gurëvarret që deri atëherë për ne ishin të panjohura. Pas këtyre hulumtimeve më shkoi ndërmend shprehja në gjuhën malazeze “Kao pored turskog groblja” ( Të kalosh sikur pran varrezave turke ), e cila shpesh është dëgjuar në qytetin tonë nga ata të cilët i kanë mirëmbajtur varrezat më mirë dhe më pastër se ne. Kjo nuk ishte më aktuale, pasi që ka ndryshime të mëdha në varreza, në veçanti tash kur edhe kemi njohuri mbi mbishkrimet.
Isha i privilegjuar të flas për librin e tij ”Varrezat në Ulqin”, por kisha edhe një përgjegjësi të madhe të flas për gjëra të cilat kanë një peshë të veçantë në historinë tonë të asaj kohe.
Më në fund, po ashtu nuk guxojmë të harrojmë faktin se Perandoria Osmane ka qëndruar mbi 300 vite në këto treva, kështu që ajo pa dyshim ka lënë gjurmë të pashlyera në përgjithësi në secilën pëllëmbë dhe në secilin gur te ne.
Dua të theksoj që pasoja të rënda kanë lënë vendimet e Kongresit të Berlinit (1878) dhe tërheqja e Perandorisë Osmane, duke na lënë jashtë shtetit amë. Mbi 413 familjeje nga Ulqini dhe rrethina e braktisen vendlindjen dhe shkuan në Shkodër, Lezhë, Durrës dhe në Stamboll. Në mesin e tyre ishte edhe imami më i madh në trevat tona, Hafiz Ali Riza Ulqinaku, i cili kurrë nuk e harroi Ulqinin dhe vendlindjen, duke jetuar dhe vepruar në trekëndëshin Ulqin-Lezhë-Shkodër. Prandaj është mirë që në mesin tonë ende ka njerëz të cilët në gjakun e tyre kanë gjenet e forta për hulumtime të tilla për forcimin e trashëgimisë sonë. Dhe pa dyshim që Ali Bardhi është njëri nga ata. Është mirë që ta stimulojmë dhe t’i japim mundësi dhe kurajë që të vazhdojë një rrugëtim të tillë.
Edhe disa fjalë shkurt mbi biografinë e këtij imami, mësuesi dhe hulumtusesi të kulturës sonë fetare. U lind në vitin 1981. Shkollën fillore e ka ndjekur në Shkollën Fillore ”Bedri Elezaga” në Katërkollë, kurse në vitin 2000 Medresenë “Haxhi Sheh Shamia” në Shkodër. Më vonë ka regjistruar dhe përfunduar me sukses të madh Fakultetin e Teologjisë në Stamboll, me temën ”Periudha Osmane në tekstet mësimore të shkollave mësimore të shkollave të mesme të Malit të Zi dhe Turqisë – Vështrim krahasues”. Në vitin 2006 regjistroi studimet pasuniversitare në Stamboll pranë Institutit të Shkencave Sociale, në degën Historia islame – periudha osmane.
Pasioni për histori e bëri që të fokusohet në studimet rreth historisë së Perandorisë Osmane në trevat e Ballkanit. Në vitin 2009 magjistroi me temën “Arsimi në Vilajetin e Shkodrës sipas ditarit – defterit të ispektorit të arsimit Daut Shyqyri Boriçi”.
Ditë për ditë punon dhe hulumton në biblioteka dhe arkiva të ndryshme në Stamboll, në Shqipëri, te ne në Ulqin dhe çdokund tjetër ku ka dokumentacion, në veçanti në gjuhën osmane. Ka një energji të pashtershme dhe është i palodhur.
Mirëpo, Ali Bardhi merr pjesë edhe në konferenca shkencore në fushën e teologjisë dhe të trashëgimisë islame, në veçanti në ato konferenca dhe projekte ku bëhet fjalë për historinë dhe kulturën tonë. Shkruan artikuj nga fusha e teologjisë, historisë dhe drejtësisë, të cilat janë botuar në revista dhe gazeta të ndryshme. Është aktiv dhe i pranishëm në tubime të ndryshme në prezantimin e kulturës sonë autoktone. Herën e fundit ka marrë pjesë edhe në tubimin për kthimin e Ullishtës së Valdanosit.
Rrugëtimi i tij, të them më mirë sapo ka filluar dhe nga Aliu presim edhe në të ardhmen shkrime, publikime dhe libra të rinj.
Po e rikujtoj opinionin për një ngjarje të madhe të fesë sonë islame – hapjen dhe inaugurimin e Xhamisë së Detarëve në Ranë, në vitin 2012. Ishte i pranishëm dhe më kujtohet mirë kjo ngjarje e madhe për qytetin tonë dhe fenë islame. Pas fjalës solemne Reisi i Bashkësisë Islame të Malit të Zi, Rifat ef. Fejziq, e ftoi në skenë Ali Bardhin dhe me këtë gjest e inauguroi atë si Kryeimam. Të gjithë ne e patëm të qartë. Aftësia e tij bëri që Reisi Fejziq e caktoi ta prezantojë Bashkësinë Islame të Ulqinit në këtë manifestim solemn.
Ali Bardhi mbetet një imam i thjeshtë, një njeri i rrallë i cili mban ligjëratë në xhami, këshillon dhe mban hytbe para faljes së Xhumasë, por asnjëherë nuk harron të studiojë dhe të hulumtojë.
I dëshiroj sukses në hulumtimet e tij dhe nuk dyshoj aspak se nga ai edhe në të ardhmen do të presim libra të tjerë pasi që ai sapo e ka filluar rrugëtimin e tij, është i ri dhe në fuqinë e tij intelektuale dhe fizike më të fortë.
Gjeneratat e reja te ne duhet të edukohen edhe në frymën e fesë islame, prandaj është me rëndësi të shkruajmë dhe ta njoftojmë opinionin me njerëz të tillë, me teologë dhe imamë siç është edhe Ali Bardhi.
Është mirë që kemi pasur por edhe kemi në vazhdimësi të historisë sonë kombëtare dhe fetare trashëgues të personaliteteve fetare të mëdha, siç ishin Hafiz Ali Riza Ulqinaku, Kadi Hysejn Mujali, Hafiz Hasan Mavriqi dhe shumë të tjerë, të cilët gjithmonë e kanë mbajtur lart flamurin e fesë sonë në këto treva.