(…)Kështu mes qiellit dhe tokës
Vallja u lind, vallja u shpall;
Këmba sinjale i çon tokës
Dhe dora qiellit i jep lajm. (…)
(Vallja shqiptare – Ismail Kadare)
“Vallja shqiptare” e Ismail Kadaresë, sipas mendimit tim, është ndër poezitë më të realizuara të poetikës shqiptare. Ndërthurë një varg elementesh që sado t’i cekësh, nuk i thua asnjëherë të gjitha. Jashtë arsyes për çfarë do t’i referohem kësaj radhe, gjithnjë tek kjo poezi më ka bërë përshtypje ndërlidhja tokë-njeri-qiell përmes dy elementeve dalluese të përditshmërisë shqiptare, që nga koha në kohë përcillen mandej si vlera folkloristike: opingës dhe shamisë. Brenda arsyes për çfarë do t’i referohem këtë herë, gjithnjë tek kjo poezi më ka magjepsur “hareja dhe krenaria” kadareane që nuk është se janë tipare dalluese të krijimtarisë së tij, në të cilën vdekja, gjaku dhe vaji janë kryezot. Më tej, nëse i veçojmë kësaj poezie dhe “prillin e dhjetorin”, a do të përmbusheshin kësisoj kriteret për cilësimin e kësaj kryevepre si qenie antagoniste e kryetitujve kadareanë!?
Mund të jetë vetë arsyeja që një penë sipërane botërore dhe shqiptare, ose shqiptare dhe botërore, si Kadare, që njihet për motivet e flijimit në kryeveprat e veta, “thyen” në mes pritjet e lexuesit patriot (çdo lexues është patriot) duke e bërë këtë poezi, sipas mendimit tim, përkrenare të valles shqiptare.
Pikërisht “thyerjen” do ta përdorë në këtë rast, duke e lutur penën dhe gjendjen të më dalë në ndihmë. Do ta “thyejë” vallen shqiptare në pikën e saj më të largët, tek morti. Sepse, të parët tanë na lanë postulate të pakontestueshme, një nga to: “vaji i burrit asht kanga”.
A mund të prajë kënga kur përtokë shtrihet kryevalltari apo thjeshtë ndërron frekuencë dhe nisë e ua thotë qiejve atë që deri atëherë po e mishëronte te kryevalltari!?
A do të njohin legjendat shqiptare një histori të re, atë të kryevalltarit që, në fluturim valltarë e sipër, ikë dhe s’kthehet më!?
A ju duhej legjendave shqiptare një rrëfim i ri, një dramë e re, një emër i ri!?
Si do të mund ta titullonim rrëfimin!?
Si do të mund ta skiconim dramën!? Po emrin!?
Vetëm emrin mund t’ua them unë. Vetëm emrin dhe ua kam thënë të gjithën.
Dritan Kurti.
Po përcillja nga Prishtina mbrëmjen përkujtimore “Një vit pa Dritanin” që po mbahej në shkollën time, në shkollën tonë në Katërkollë, aty ku Dritani veç tjerash edhe jepte mësim. Vite më parë, po aty, Shoqata “Ora”, kryetar i së cilës ishte vet Dritani, pat organizuar mbrëmjen artistike të manifestimit tradicional “Pranvera në Anë të Malit – Ulqin”. Në kuadër të asaj nate u bë ekspozimi i dhjetëra instrumenteve muzikore të përdorura ndër shekuj nga shqiptarët, për çka vetë ekspozita titullohej “Midis shekujsh”. Në të njëjtën kohë, u hap ekspozita fotografike me pamje nga vendbanimet shqiptare në Malin e Zi dhe për të cilën mu dha rasti të referoj një analizë që e kisha titulluar “Dora e Zotit”. Dora e Zotit në çdo rast është fuqia, edhe kur na mundojnë dyshimet tek pafuqia. Ishte i njëjti vend dhe gati të njëjtit njerëz në filmimin që jepej drejtpërdrejt të dielën e katërt të muajit tetor të vitit 2021. Mungonte hiç më pak se prania fizike e kryetarit të Shoqatës “Ora”. Mungonte hiç më pak se kryevalltari. Instrumentet muzikore ishin shkrirë në shiritin e zi që rëndonte në krahun e majtë të fotografisë së tij. Vallja ishte thyer në mes. “Dora e Zotit” kishte vënë pëllëmbën mbi supet e kryevalltarit siç mbi supet e Bjeshkëve të Nemuna ditëve të dhjetorit. Imazhet vinin të dyzuara dhe thyheshin në një pikë, në një jetë, në një emër.
Në atë rast po mendoja ta përkufizoja me pak fjalë personazhin epik të këtij rrëfimi. Gjithnjë jam i mendimit që vlerësimi ideal duhet të jetë fjalëpakë. Dritani ishte kryelartë për gjithçka përfaqësonte: shkollën shqipe, traditën shqiptare dhe veprimtarinë kombëtare. Kjo e bënte krenar dhe të hapur, sepse ishte mësuar me nxënësit, sepse kishte motiv hapjen e valles dhe sepse ishte betuar në të mirën e përgjithshme. Po ndiqja Astrit Kurtin (në rolin e familjarit dhe bashkëveprimtarit) dhe fjalimin e tij brilant dhe shumë prekës kur në një moment përmendi se si “ne edhe mund ta kemi lënë në ndonjë moment të vetëm Dritanin” duke aluduar në shoqërinë, institucionalizimin, intelektualizmin. Në këtë rast kishte thënë një të vërtetë të madhe, një të vërtetë nga e cila mund të lindnin të gjitha të vërtetat e tjera të vogla të një vendi po të vogël. Ne i kemi lënë dhe vazhdojmë t’i lëmë vetëm ose të margjinalizuar e harruar shumicën e personaliteteve që i ofrohen publikes; e kam fjalën të mirës publike para imazhit publik.
Dy organizatat ku Dritani printe, sot nuk janë në ditët më të mira, sepse vetëdija jonë qytetare ende nuk e ka arritur nivelin e duhur emancipues. Dritani ishte themelues dhe kryevalltar i SHKA “Tradita”, ansamblit të vlerësuar lart brenda dhe jashtë Ballkani. Kthehem prapë te “Vallja shqiptare” e Kadaresë. I pata folur me pasion Dritanit për poezinë e cekur, për idenë se si e shihja personazhin e tij me xhamadan e fustanellë si mishërim ideal të harmonisë, krenarisë dhe prijëtarisë kombëtare dhe parashqiptare. Patëm diskutuar për mundësinë e realizimit të një spoti televiziv nën skenarin e saj. Unë e shihja atë si më meritorin që ta rrahë tri herë opingën, t’i jepte kushtrimin tokës. Ai, si në shaka e sipër, me nënqeshje ma pat kthyer se është vështirë e realizueshme sepse kohëve të fundit kishte shtuar goxha peshë. Të dy e dinim se e vërteta qëndronte diku tjetër dhe të dy e dinim përkrahjen ose gajasjen që kishin tendencë të marrin projekte të tilla.
Kështu, personalitetet ikin. Ikin dhe lënë pas vetes kujtime dhe vepra. Jashtë melankolisë, kujtimet dhe veprat do duhej t’i kthenim në mësime. Humbje të tilla janë goditje të rënda për “lëvizjen kulturale” po t’i referoheshim Camajt. Dritanit i mbet në gjysmë jeta dhe vepra prej një legjendeje urbane që nuk i jepej urbanes, por tentonte ta riformatojë dhe ribëjë atë nisur nga aforizma se “është njeriu që e bën vendin dhe jo e kundërta”. Gjithsesi, ai do të jetojë gjatë sepse përditshmëria e tij ka qenë e fokusuar në të kaluarën dhe në të ardhmen. E tashmja për të dhe për secilin veprimtarë është thjeshtë opinga ku troket thembrën ose fleta e bardhë ku nënshkruan të nesërmen. Ai do të vijojë të shënojë të kaluarën përmes të bëmave të tij për trashëgiminë, po ashtu të frymëzojë të ardhmen përmes amanetit të tij lënë abetareve.
Jeta në vazhdimësi na sjellë kohë që na thyejnë, për të na kujtuar se sa jemi të pathyeshëm. Meqë këtë rrëfim e nisa me “thyerje”, në emër të të gjithë atyre që ndihen të thyer, marr guximin ta “thyejë” të pathyeshmen, strofën e poezisë së Kadaresë me të cilën e hapa përkujtesën mbi jetën dhe veprën e Dritan Kurtit.
“Kështu mes qiellit dhe tokës
Vdekja u lind, vdekja u shpall;
Balli sinjale i çon tokës
Dhe kuja qiellit i jep lajm.”
Argëzon Sulejmani