Parku Kombëtar Durmitor përfshin masivin e malit Durmitor, kanionet e lumenjve: Tara, Draga, Sushica dhe pjesën më të lartë të luginës së kanionit Komarnica, nga ku ngrihen shumë maja malore, nga të cilat 48 janë mbi 2.000 metra mbi nivelin e detit. Maja më e lartë është Bobotov Kuk me 2.525 metra mbi nivelin e detit.
Sipërfaqja e Parkut është 34.500 hektarë, dhe territori i tij i përket komunave të mëposhtme: Zhablak, Shavnik, Pluzhine, Plevla dhe Mojkovac.
Klima është mesatare-kontinentale, submalore dhe malore. Karakterizohet nga dimra të gjatë dhe të ftohtë, verëra relativisht të shkurtra dhe të freskëta. Periudha e kalimit midis stinëve është më pak e shprehur, dhe vjeshtat janë disi më të ngrohta se pranverat.
Parku Kombëtar Durmitor ndodhet në listën e Trashëgimisë Botërore Natyrale dhe Kulturore të UNESCO-s që nga viti 1980, dhe që nga viti 2017, nën mbrojtjen e UNESCO-s janë edhe steçci (monumente varresh mesjetare) pranë liqenit Riblje (fshati Novakoviqi) dhe në fshatin Bare Zhugiqa.
Simboli i Parkut Kombëtar Durmitor është dhia e egër (divokoza). Ajo banon në zonat shkëmbore të masivit malor të Durmitorit dhe në kullotat malore pranë kufirit të sipërm të vegjetacionit pyjor, por edhe në kanionet e pjerrëta të lumenjve Tara dhe Sushica.
Durmitori zbukurohet nga 18 liqene akullnajore të quajtura sytë e maleve? Liqeni më i madh dhe më i njohur është Liqeni i Zi (Crno jezero). Liqeni i Zi përbëhet nga Liqeni i Madh dhe Liqeni i Vogël, të cilët janë të lidhur me një ngushticë të ngushtë. Ky liqen fsheh një sekret: uji prej tij rrjedh në lumenjtë Tara dhe Piva, që paraqet diçka të jashtëzakonshme në natyrë, të ashtuquajturën bifurkacion. Kjo është një dukuri kur një masë ujore furnizon dy lumenj.
Çatitë e maleve janë zgjedhur për të shijuar bukuritë e peisazhit ku kufijtë e pamjes janë vijat e horizontit! Nga pikëvështrimi i Qurevac në Durmitor, pamja përfshin kanionin më të bukur dhe një nga më të mëdhenjtë e “lotit evropian” – Tara.
Tara është lumi më i gjatë në Malin e Zi (145 km), me kanionin më të thellë në Evropë (1333 m). Për shkak të madhështisë dhe bukurisë së jashtëzakonshme, kanioni i Tarës u shpall Monument Natyror në vitin 1967, dhe u regjistrua në rezervatet ekologjike të programit të UNESCO-s “Njeriu dhe Biosfera” (MAB) në vitin 1977. Kanioni, me një gjatësi prej 82 km, është i banuar nga 1,300 lloje bimësh, ndër të cilat ka një numër të madh speciesh të rralla, endemike dhe relikte, si dhe llojshmëri të faunës.
Një ditë ndryshe…..
Mëngjesi i një dite maji ishte plot emocion dhe pritje për nxënësit e klasave të nënta të shkollës fillore “Bedri Elezaga” në Katërkollë. Së bashku me kolegët kujdestarë, Jetmir Çobaj dhe Ardit Nika, u nisëm për një udhëtim të paharrueshëm drejt Parkut Kombëtar të Durmitorit. Ky park, një nga perlat më të çmuara të natyrës në rajon, premtonte aventura dhe mësime të reja për të gjithë.
Pas udhëtimit me autobus, mbërritëm në hyrjen e parkut. Nxënësit, të mbushur me entuziazëm dhe kureshtje, mezi prisnin të eksploronin këtë mjedis të mrekullueshëm natyror. Pamjet e para që na u shfaqën ishin mahnitëse: malet e larta dhe të ashpra të Durmitorit që ngriheshin krenare mbi ne dhe pyjet e dendur që na ftonin të zhytemi në gjelbërimin e tyre.
Vizitën tonë e filluam me një udhëtim drejt liqenit të famshëm Crno jezero (Liqeni i Zi). Ky liqen, i njohur për ujin e tij të pastër dhe të qetë, është një ndër vendet më piktoreske të parkut. Nxënësit u mahnitën nga bukuria natyrore dhe u treguan shumë të interesuar për historinë dhe veçantitë e liqenit.
Pasi kaluam disa orë pranë liqenit, duke shijuar piknikun dhe duke fotografuar momentet e bukura, vazhduam udhëtimin tonë drejt kanionit të Tarës. Gjatë gjithë vizitës, nxënësit patën mundësinë të mësojnë jo vetëm për natyrën dhe biodiversitetin, por edhe për rëndësinë e ruajtjes dhe mbrojtjes së këtyre pasurive natyrore. Ata kuptuan se sa e rëndësishme është të jenë të ndërgjegjshëm për mjedisin.
Për Durmitorin ka shumë legjenda, dhe ja një prej tyre. Zanat e maleve, që jetonin në pyjet e majave të larta të Durmitorit, zbrisnin në fund të malit në perëndim të diellit për të vallëzuar në livadhet plot me lule. Ato do të kapnin duart dhe do të vallëzonin lojën e tyre duke krijuar një rreth. Zanat ishin të një bukurie të jashtëzakonshme dhe joshnin edhe burrat më të mirë. Vetëm të zgjedhurit lejoheshin të luanin në rrethin e tyre.
Një herë ata e ftuan Todorin në mal në rrethin e tyre, me kusht që të mos mbante asnjë armë me vete. Por Todori harroi të linte thikën, të cilën gjithmonë e mbante si bari. Ai shkoi te zanat dhe shijoi lojërat e tyre për një kohë të gjatë. Më pas zanat panë thikën e tij. Të zemëruar për shkak të thikës, dhe ndoshta nga xhelozia për dashurinë e Todorit për Ruzhicën, ato e ngritën në re dhe e hodhën poshtë në shkëmbinj.
Sipas legjendës, Todori ra në kraharor dhe theu një pjesë të malit. Kështu maja në afërsi të Prutašit mori emrin Gruda. Todori gjeti paqen e tij të përjetshme në luginë, nën mal, dhe lugina u emërua sipas tij.
Për shkak të humbjes dhe trishtimit të madh, Ruzhica shkoi drejt maleve në anën e kundërt, nga ku nuk u kthye më kurrë.
Nxënësve ju tregova legjendën dhe më pas diskutuam se si kjo legjendë përmban disa elementë të rëndësishëm që pasqyrojnë traditat dhe besimet popullore të rajonit të Durmitorit. Zanat përfaqësojnë shpirtra ose krijesa mbinatyrore që jetojnë në majat e larta të malit. Ato janë të bukura dhe të fuqishme, duke pasur aftësinë për të ndikuar dhe joshur njerëzit. Zbritja e zanave nga malet për të vallëzuar në livadhet plot lule në perëndim të diellit sugjeron një lidhje të tyre me natyrën dhe ciklet e ditës dhe natës. Krijimi i rrethit gjatë vallëzimit tregon një simbol të bashkimit, magjisë dhe mbrojtjes. Vetëm të zgjedhurit mund të marrin pjesë, duke treguar një ndarje të qartë midis të zakonshmëve dhe të veçantëve.
Todori, si një bari, përfaqëson njeriun e zakonshëm që futet në botën e mbinatyrshme të zanave. Thika e harruar përfaqëson një lidhje me botën reale dhe mbrojtjen personale. Mospërmbushja e kushtit të zanave krijon tension dhe konflikt. Zemërimi i zanave dhe ndoshta xhelozia për dashurinë e Todorit për Ruzhicën tregon një aspekt të zymtë të natyrës së zanave. Ato nuk janë vetëm të bukura dhe të mirëpritura, por edhe të rrezikshme dhe hakmarrëse. Ngritja e Todorit në re dhe hedhja e tij në shkëmbinj është një ndëshkim brutal, që reflekton fuqinë e zanave dhe rëndësinë e përmbushjes së kushteve të tyre. Rënia e Todorit dhe formimi i Grudës, si dhe lugina që merr emrin e tij, ilustrojnë sesi legjendat popullore shpesh përdoren për të shpjeguar formacionet gjeografike dhe toponimet.
Humbja dhe trishtimi i Ruzhicës që e çojnë atë në male nga ku nuk kthehet më kurrë, ilustron motivin e tragjedisë dhe dashurisë së humbur, që është i pranishëm në shumë legjenda popullore. Kjo legjendë është një pasqyrë e pasur e kulturës dhe besimeve tradicionale të zonës së Durmitorit. Ajo përfshin elementë të natyrës, mbinatyrshmes, dashurisë dhe tragjedisë, duke ofruar një narrativë që është njëkohësisht magjepsëse dhe e thellë. Këto tregime jo vetëm që shpjegojnë formacionet gjeografike, por edhe përforcojnë normat dhe vlerat kulturore të komunitetit.
Përfundimi i një udhëtimi të paharrueshëm
Pas një dite të mbushur me eksperienca të reja dhe mësime të vlefshme, u nisëm për në shtëpi. Nxënësit u kthyen me mendje të mbushur me kujtime të bukura dhe me një kuptim më të thellë për rëndësinë e ruajtjes së natyrës. Udhëtimi në Parkun Kombëtar të Durmitorit ishte një përvojë që do të mbetet gjatë në kujtesën e tyre dhe që i frymëzoi të vlerësojnë dhe mbrojnë mjedisin e tyre.
Falë përkushtimit dhe udhëheqjes edhe të dy kujdestarëve koleg Jetmir Çobaj dhe Ardit Nika, kjo vizitë u bë jo vetëm një ekskursion edukativ, por edhe një përvojë shpirtërore që pasuroi jetën e çdo pjesëmarrësi.