Ndryshimet klimatike përgjithësisht përkufizohen si një variacion i rëndësishëm i kushteve mesatare të motit – të themi, kushtet që bëhen më të ngrohta, më të lagështa ose më të thata – gjatë disa dekadave ose më shumë. Është tendenca afatgjatë që dallon ndryshimin e klimës nga ndryshueshmëria natyrore e motit. Përmbytje rekord. Stuhi të furishme. Nxehtësia vdekjeprurëse. Ndryshimet klimatike manifestohen në një mori mënyrash dhe përjetohen nga çdo qenie e gjallë, edhe pse jo njëlloj.
Si maten ndryshimet klimatike me kalimin e kohës? Klima i referohet kushteve të përgjithshme të motit të një vendi, të matur gjatë shumë viteve. Satelitët në orbitën e tokës, stacionet meteorologjike të largëta dhe bovat e oqeanit përdoren për të monitoruar motin dhe klimën e sotme, por janë të dhëna paleoklimatologjike nga burime natyrore si akulli, bërthamat, unazat e pemëve, koralet dhe sedimentet e oqeaneve dhe liqeneve që u kanë mundësuar shkencëtarëve të zgjerojnë të dhënat klimatike të tokës miliona vjet më parë. Këto të dhëna ofrojnë një vështrim gjithëpërfshirës të ndryshimeve afatgjata në atmosferën e tokës, oqeanet, sipërfaqet e tokës dhe kriosferën (sistemet e ujit të ngrirë). Shkencëtarët më pas i ushqejnë këto të dhëna në modele të sofistikuara klimatike që janë në gjendje të parashikojnë tendencat e ardhshme klimatike me saktësi mbresëlënëse.
Çfarë i shkakton ndryshimet klimatike? Mekanika e sistemit klimatik të tokës është e thjeshtë. Kur energjia nga dielli reflektohet nga toka dhe kthehet në hapësirë (kryesisht nga retë dhe akulli), ose kur atmosfera e tokës çliron energji, planeti ftohet. Kur toka thith energjinë e diellit, ose kur gazrat atmosferikë pengojnë nxehtësinë e çliruar nga toka që të rrezatojë në hapësirë (efekti serë), planeti ngrohet. Një sërë faktorësh, si natyrorë ashtu edhe njerëzorë, mund të ndikojnë në sistemin klimatik të tokës.
Shkaqet natyrore të ndryshimeve klimatike janë sepse Toka ka kaluar nëpër faza të ngrohjes dhe ftohjes në të kaluarën, shumë kohë përpara se njerëzit të ishin përreth. Forcat që mund të kontribuojnë në ndryshimin e klimës përfshijnë intensitetin e diellit, shpërthimet vullkanike dhe ndryshimet në përqendrimet e gazit serrë që ndodhin natyrshëm.
Shkaqet antropogjene të ndryshimeve klimatike
Njerëzit – më konkretisht, emetimet e gazit serrë (GHG) që gjeneron aktiviteti njerëzor – janë shkaku kryesor i klimës që ndryshon me shpejtësi në tokë sot. Gazet serrë luajnë një rol të rëndësishëm në mbajtjen e planetit mjaftueshëm të ngrohtë për t’u banuar. Por sasia e këtyre gazrave në atmosferën tonë është rritur në qiell në dekadat e fundit. Djegia e lëndëve djegëse fosile, si qymyri, nafta dhe gazi për energji elektrike, ngrohje dhe transport, është burimi kryesor i emetimeve të krijuara nga njeriu. Një burim i dytë kryesor është shpyllëzimi, i cili çliron karbonin e sekuestruar (ose të ruajtur) në ajër. Është vlerësuar se prerja, zjarret dhe format e tjera të degradimit të pyjeve çlirojnë mesatarisht 8.1 miliardë tonë metrikë dioksid karboni në vit, që përbën më shumë se 20 për qind të të gjitha emetimeve globale të CO2. Aktivitete të tjera njerëzore që gjenerojnë ndotjen e ajrit përfshijnë përdorimin e plehrave (një burim kryesor i emetimeve të oksidit të azotit), prodhimin e blegtorisë (gjedhët, buallet, delet dhe dhitë janë emetuesit kryesorë të metanit) dhe disa procese industriale që lëshojnë gazra të fluorizuar.
Ndryshimet klimatike ndikojnë në shëndetin dhe mirëqenien e njeriut përmes ngjarjeve më ekstreme të motit dhe zjarreve, uljes së cilësisë së ajrit dhe sëmundjeve të transmetuara nga insektet, ushqimi dhe uji. Në disa rajone të botës, periudha të zgjatura të temperaturave të larta të shoqëruara me thatësira kontribuojnë në kushte që çojnë në zjarre më të mëdha dhe sezone më të gjata të zjarreve. Për komunitetet bregdetare, rritja e nivelit të detit, e kombinuar me stuhitë bregdetare, ka rritur rrezikun e erozionit, dëmtimeve nga stuhitë dhe përmbytjeve. Nxehtësia ekstreme, ngritja e nivelit të detit dhe reshjet e mëdha të shiut po prekin infrastrukturën si rrugët, linjat hekurudhore, aeroportet etj.
Si të bëhemi më të ndërgjegjshëm dhe të ndihmojmë aktivistët për parandalimin e ngrohjes globale?
Ta reduktojmë përdorimin e ujit. Kursimi i ujit redukton gjithashtu ndotjen e karbonit. Kjo sepse kërkon shumë energji për të pompuar, ngrohur dhe trajtuar ujin tuaj. Pra, bëni dushe më të shkurtra, mbyllni rubinetin ndërsa lani dhëmbët . Në fakt, hani ushqimin që blini dhe që nuk kërkojnë shumë kohë dhe punë – dhe më pak mish. Meqenëse produktet blegtorale janë ndër ato që kërkojnë burime më intensive për t’u prodhuar, ngrënia e vakteve pa mish mund të bëjë gjithashtu një ndryshim të madh. Të blejmë llamba më të mira. Llambat LED përdorin deri në 80 për qind më pak energji sesa llambat inkandeshente konvencionale. Ato janë gjithashtu më të lira në afat të gjatë: Një LED 10 vat që zëvendëson llambën tuaj tradicionale 60 vat do t’ju kursejë energjinë elektrike edhe xhepin tuaj . Tërhiqeni spinën(at), mos i lini pajisjet e ngarkuara plotësisht të kyçura në prizat e shtëpisë tuaj veçanërisht kur nuk i përdorni , shkëputni pajisjet e përdorura rrallë ose futini ato në shirita elektrikë dhe kohëmatës, dhe rregulloni kompjuterët tuaj dhe monitoroni për të zbritur automatikisht në modalitetin më të ulët të energjisë kur nuk është në përdorim.
Ti rimendojmë aeroplanët, trenat dhe automobilat. Zgjedhja për të jetuar në qytete dhe qyteza me rritje inteligjente të ecshme me transport publik cilësor çon në më pak ngjarje, më pak para të shpenzuara për karburant dhe më pak ndotje në ajër. Fluturimet më pak të shpeshta mund të bëjnë gjithashtu një ndryshim të madh. Transporti ajror është një burim kryesor i ndotjes së klimës. Nëse mund të merrni një tren në vend të aeroplanit, ose edhe biçikletën në vend të makinës bëjeni atë.
Këto janë vetëm disa nga gjërat e vogla qe ne mund t’i bëjmë por të mos harrojmë se edhe me gjëra të vogla mund të bëjmë ndryshime të mëdha.
Donika Lulgjuraj