Më 9 korrik të vitit 2020, akademiku Dr. Ferid Muhiq, pati botuar shkrimin “Nevidljivi vladar Covid-19 zapravo je instrumenat u rukama vidljivog, ali skrivenog vladara” [TheBosniaTimes.com], ku pati parashikuar fillimin e një “loje të madhe” të historisë njerëzore, të një sundimtari të padukshëm të quajtur “Covid-19”, si një instrument në duar të një “sundimtari të dukshëm”, por të fshehur! Është një “zot i fshehur”, i cili në vend të “konceptit të shoqërisë si bashkësi e lirë individësh” synon të sjellë në skenë “konceptin e shteteve totalitare”, gjë që ka përndjekur imagjinatën e shumë filozofëve dhe shkrimtarëve të shquar të mijëvjeçarit të fundit, por që ka filluar të konceptohet teorikisht në vitet 1948-1974 dhe ka hyrë në fazën kritike të realizimit!
Është përpjekje për vendosjen e një regjimi global totalitar! Si provë për këtë, Muhiq konsideron bindjen e verbër e të pakushtëzuar si detyra më e madhe qytetare, në vend të të drejtave dhe lirive të mëparshme qytetare, një provë drejt vendosjes së “Rendit të Ri Botëror”, nga e cila kurrë nuk u hoq dorë! Në realizim të saj vendoset gjendja e jashtëzakonshme, izolimi dhe desocializimi, ndalohen tubimet, protestat dhe çdo rezistencë e organizuar ndaj autoriteteve, duke prezentuar idealin e një të binduri, pavarësisht çmimit që ka!
Idealet janë zëvendësuar nga frika për jetën: të qëndrosh gjallë është bërë çështje pushteti! Pushteti i padukshëm merr në mënyrë të padukshme të gjitha pushtetet, pa mbështetjen e popullit dhe pa pengesa institucionale. Ky pushtet, që mban në dorë Organizatën Botërore të Shëndetësisë, është në qendër të kapitalit financiar, kurse qeveritë e tjera veprojnë sipas udhëzimeve, për kënaqësinë e tyre dhe për përfitime personale. Në fund Muhiq thotë se: “Qytetarët u kthyen në vetmitarë asketë, të mbyllur në shpellat e tyre. Por jo më të udhëhequr nga vendimi i tyre i lirë, as nga dëshira e tyre për përvojën ekstatike të pafundësisë, por me urdhër, dekret, kërcënime me burg dhe në vend të Zotit të Plotfuqishëm, ata tani i drejtojnë lutjet e tyre shtetit totalitar”!
Akademiku Muhiq dhe shumë të tjerë u referohen këtu dy veprave të psikologut Burrhus Frederic Skinner (1904-1990): “Walden Two” (Macmillan 1948) dhe “Beyond Freedom and Dignity ” [Përtej lirisë dhe dinjitetit (Cambridge 1971)], të cilat edhe pse të shkruara në formë romani (utopik), të zgjojnë kureshtjen dhe të bëjnë të mendosh e të ndjesh se nuk është thjesht një zhvillim ngjarjesh sikurse te romanet e zakonshëm! Në “Walden Two”, ku protagonistët flasin për një refuzim të vullnetit të lirë, diskutimi sillet rreth aplikimeve sociale dhe edukative të “teorisë së sjelljes”, ku përshkruhet një komunitet eksperimental, në të cilin mund të përdoren maksimalisht “teknikat psikologjike” për të promovuar “mirëqenien njerëzore” dhe për të siguruar kushte optimale për eksperimentim. Për këtë i nevojitet “një teknologji e sjelljes njerëzore” dhe “modelet mekanike të veprimit njerëzor”!
Në vija të trasha, Skinner propozon ridizajnimin e shoqërisë, parimet e së cilës i shpjegon më pas në “Beyond Freedom and Dignity”, ku argumenton se besimi i rrënjosur në vullnetin e lirë dhe autonomia morale e individit, që ai e quan “dinjitet”, pengon mundësinë e përdorimit të metodave shkencore për të modifikuar sjelljen, me qëllim të ndërtimit “të një shoqërie më të lumtur dhe më të organizuar” dhe këtë ndërmjet “dinjitetit” dhe “ndëshkimit”. Dinjiteti mendon se është një nocion i rremë i shkakut të brendshëm, që “heq si meritën për veprimin ashtu edhe fajin për keqbërjet”, që ta mbajë përherë në “zero”. Njëra nga këto mund të jetë kredia në funksion të kontrollit, përmes së cilës individi ndëshkohet dhe robërohet me mendimin se po e bën për të mirën e tij!
Shumë studiues, përfshirë edhe akademikun Muhiq, “Walden Two” e konsiderojnë si një lloj kundërvështrimi polemik me librin “Walden” ose “Jeta në pyll” (New York 1854) të autorit Henry David Thoreau (1817-1862), në lidhje me përvojat e tij eksperimentale përgjatë dy viteve, dy muajve dhe dy ditëve (4 korrik 1845 – 6 shtator 1847), në një kasolle që ai ndërtoi pranë “Walden Pond” [Massachusetts], ku provoi të bënte një jetë të thjeshtë, pa lukse të tepërta dhe në kushte të reduktuara rrënjësisht. Është një reflektim mbi mosbindjen civile, jetën e thjeshtë në një mjedis natyror të pavarësisë personale, eksperimentit social, udhëtimit drejt zbulimeve shpirtërore ose më saktë një manual për mbështetjen në vetvete.
Ndërsa “Walden” përjashton konceptin e “mosbindjes civile” si një e drejtë primare demokratike, “Walden Two” që posedon “Bordin Planifikues” të një ”qeverie të vetme” si një qendër nga ku dalin projekte të mëdha, përjashton çdo justifikim të mosbindjes dhe shpall ideale “bindjen civile” për arritje kolektive! Gjashtë planifikues përbëjnë “bordin” dhe janë të ngarkuar me suksesin e komunitetit. Ato bëjnë politikën, rishikojnë punën e menaxhuesve dhe mbajnë një sy në gjendjen e kombit në përgjithësi. Shkencëtarët që janë grupi më së paku i përmendur, kryejnë eksperimente mbi kontrollin e sjelljes së fëmijëve, veçanërisht në proceset edukative. Disa nga këto zakonet e “bordit” përfshijnë që fëmijët të rriten në mënyrë të përbashkët, familjet të jenë jo-bërthamore, dashuria e lirë të jetë normë dhe shprehjet personale të falënderimit të jenë tabu!
Konstatimi i Skinnerit se njerëzit janë makina që nuk mendojnë është në pajtim me Dekartin se ata “reagojnë vetëm ndaj rrethanave të jashtme”, dhe prandaj është e mundur të drejtohet dhe të kontrollohet sjellja e tyre në të gjitha format kolektive dhe individuale, që shpie deri në vendosjen e një regjimi global totalitar!
Ndonëse qarqet më të larta politike e pritën me entuziazëm dhe prej atëherë njihet si “Bibla e politikës ndërkombëtare të SHBA-së”, praktikat e përshkruara ishin shqetësuese për shoqërinë intelektuale dhe popullore amerikane të viteve ‘40 [Hocutt:1977; Rouse:2002; Zuriff:1987]. Intelektualët i kategorizuan në rangun e ushtrimeve despotike për manipulimin e mendjes. Kritiku Harvey L. Gamble Jr., për shembull, mendonte se teza e Skinnerit është që “tiparet individuale të formohen nga lart, nga forcat shoqërore që krijojnë mjedisin”, kurse qëllimi i tij “të krijojë një shoqëri individësh të socializuar për të funksionuar me të tjerët si një njësi dhe për të formuar një komunitet të kontrolluar” [Texas Studies in Literature and Language”, #41/1999, f. 3]. Disa të tjerë madje e kanë klasifikuar në kategorinë e asaj që përfshinë inxhinierinë e sjelljes dhe manipulimin e mendjes [Matson:1971], që mund “të ndryshojë natyrën e qytetërimit perëndimor në mënyrë më katastrofike sesa fizikanët bërthamorë dhe biokimistët së bashku” [Jessup:1948, f. 192].
Skinner u kritikua edhe në librin “The New Behaviorism” [Philadelphia 2014], ku autori John Staddon e krahasoi me “Brave New World” (1931) të Aldous Huxley-t dhe “1984” (1949) të George Orwell-it. Por, ndërsa romanet e Orwell-it dhe Huxley-t janë të dy distopi që flasin për pasojat e liga të përpjekjeve shtrënguese përmes qasjeve teknologjike, Skinner supozon të ndriçojë rrugën teknologjike drejt utopisë. Propozimi i tij ndjek filozofinë platonike të monarkut ligjvënës dhe grupit të kujdestarëve si një kastë e ndarë. Janë ata që duhet të rregullojnë ushqimin, punën, arsimin dhe gjumin, ata që vendosin agjendën morale dhe ekonomike, sepse ata janë “më të mençurit” që duhet të sundojnë dhe të ndryshojnë botën. (vijon)