Pikërisht në lidhje me këtë gjenocid na ofron të dhëna Kosta Papa Tomori me librin “Barbaritë greke në Shqipëri”, botuar në SHBA në vitin 1917, ndërsa është shtypur në Tiranë në vitin 2012, nga SHB “Naimi”.
Sipas botuesit libri “Barbaritë greke në Shqipëri” përmban shënimet historike të një veprimtari fare pak të njohur në studimet shqiptare për periudhën prej shpalljes, deri në njohjen e Pavarësisë së shtetit shqiptar. Kosta Papa ka qenë protagonist e dëshmitar i ngjarjeve traumatizuese të dy luftërave ballkanike, kryesisht në Shqipërinë e jugut.
Në mënyrë të veçantë ai paralajmëron se do të ndalet në vitin e mbrapshtë 1913 dhe në disa mbrapshti të tjera që vijuan më 1914 e më vonë. Ndonëse nuk ka shumë të dhëna një gjë është ruajtur e përcjellë deri sot për autorin: Kosta Papa u dënua me vdekje nga qeveria greke e kohës pikërisht pse publikoi dëshmi rrëqethëse që do të turpëronin faqe botës çdo vend e popull që ndërmerr akte të tillë armiqësore ndaj fqinjit të tij historik, qoftë edhe në rrethana historike të mbrapshta.
Masakrimi i civilëve shqiptarë
Në sajë të këtij botimi lexuesi do të informohet për masakrimin e popullsisë civile nga ushtria greke në qytetet dhe fshatrat e Shqipërisë jug-lindore në vitet 1913-1914 në Përmet, Leskovik, Kolonjë, Korçë, Tepelenë, Memaliaj, Skrapar, Berat, Gjirokastër, Sarandë, Delvinë etj., pa dallim fetar, myslimanë dhe të krishterë, të moshuar, burra dhe gra, të rinj, fëmijë e të mitur, është bërë në mënyrën më makabër që ka parë e dëgjuar historia botërore ndonjëherë. U kanë çarë barkun me kama dhe thika nënave shtatzëna dhe janë tallur para tyre me fëmijën e gjallë, të palindur.
Me sëpata u kanë prerë kokat fëmijëve e të rriturve, me thika e hanxharë u kanë çarë barkun për së gjalli duke u thëne se me zorrët e tyre do t’i varin, u kanë prerë për së gjalli gjymtyrët, i kanë djegur e i kanë hedhur në pus të gjallë duke vazhduar edhe me torturime psikike. Ushtarët grekë i lidhnin me zinxhirë e litar burrat dhe në sytë e tyre u çnderonin nënat, nuset dhe vajzat e mitura ku edhe vdisnin. Cekim më këtë rast dy masakrat më të mëdha nga grekët siç janë ajo në Panarit të Korçës ku nga data 2-10 korrik 1914 u masakruan 375 persona, si dhe ajo me 29 prill 1914 në Hormovë ku u therën dhe u vranë 217 shqiptarë.
Në sajë të dhënave del se nga gjenocidi i grekëve në këtë periudhë kohore llogaritet se janë vrarë rreth 50.000 shqiptarë dhe dëbuar nga vendbanimet e tyre, ndërsa janë djegur me mijëra shtëpi, në fshatra e qytete, iu është vjedhur e gjithë pasuria e tyre, grabitur bagëtitë e shumta dhe prodhimet bujqësore, dëme dhe vjedhje që i kalojnë me qindra miliona dollarë.
Duhet shënuar masakra të grekëve
Deri më tash nga autor të ndryshëm si studiues apo intelektualë kemi pasur rast të lexojmë ku këto masakra nga grekët i kanë shkruar me tituj “Masakra e Panaritit”, “Masakra e Hormovës” etj., por ata duhet të shkruhen drejtë si Masakra e grekëve në Panarit, ose Masakra e grekëve në Hormovë, Masakrat e grekëve në Frashër, në Kolonjë etj. Një veprim i tillë është obligim moral e profesional se të pa informuarit, mund të jenë në lajthitje, sepse mund të mendojnë se ata krime janë realizuar brenda shqiptarëve. Andaj, edhe në vendet përkujtimore apo lapidarët e ndryshëm duhet të shënohen drejtë dhe pa paragjykime, që opinioni vendas apo i huaj të kuptojë të vërtetën se subjekt të krimeve janë grekët. Në këtë aspekt duhet vlerësojmë librin e Kosta Papës Tomori “Barbaritë Greke në Shqipëri“, që është i obligueshëm për të gjitha ata qe duan të dinë të vërtetën e masakrave të grekëve kundër shqiptarëve në Shqipërinë Juglindore.
Mungon dosja e gjenocidit grek
Pasi deri më tash shteti shqiptar, përkatësisht institucionet shtetërore nuk janë marrë me dokumentimin e krimeve që grekët kanë kryer në këtë periudhë në Shqipëri, duke krijuar dosje të veçantë, nga dëshmohet se në lidhje me këtë çështje ata kanë qenë pasiv, dukuri e cila është në favor të politikës greke, e cila bënë çmos që të mos shkruhet e dokumentohet gjenocidi i tyre kundër popullsisë shqiptare në Shqipërinë Juglindore. Çdo hezitim në këtë aspekt nuk mund të arsyetohet, madje mund të interpretohet dhe të politizohet nga individë dhe subjekte të ndryshme, për çështje jo vetëm subjektive.
Vazhdon heshtja qeveritare
Ndonëse kemi të bëjmë me 110-vjetorin e gjenocidit grek në Shqipërinë e Juglindore, nga ana e Qeverisë dhe institucioneve shtetërore, nuk është iniciuar shënimi i këtij përvjetori apo organizimi i një konferencë shkencore, në nivel kombëtar. Heshtja nga institucionet shtetërore, dëshmon qartë se mungon serioziteti dhe guximi për të trajtuar tema e ngjarje tragjike për popullin shqiptar. Mos gatishmëria për tu marrë më çështje të tilla, dëshmon se strukturat qeveritare e institucionale si më parë në monizëm edhe tash në pluralizëm nuk kanë qenë në nivelin e duhur. Qëndrimi i tillë indiferent dëshmon se interesat personale e partiake, janë në rend të parë, ndërsa ata kombëtare i janë lënë rastit e asgjë më shumë.
Në mënyrë identike në heshtja ka mbetur edhe çështja çame e cila kërkon zgjidhje sipas normave ndërkombëtare..
Por, nuk duhet harruar se masakrat greke në vitet 1913-1914, nuk janë zbehur sepse edhe sot populli shqiptar i tyre zonave i ruan brez pas brezi në kujtesën e tij, ndërsa Shteti shqiptar vazhdon të heshtë veprim që nuk mund të arsyetohet, sepse kujtesa historike është pjesë e identitetit kombëtar.
Data dhe memoriali i munguar
Në sajë të përmbajtjes dhe lëndës së pa hezitim se ky libër duhet të lexohet dhe të jetë pjesë e bibliotekës personale, për të gjithë ata qe duan të njohin të vërtetën e gjenocidit të grekëve në Shqipëri të Jugut.
Po ashtu gjenocidi grek në Shqipëri të Jugut në vitet 1913/14 duhet të jetë leksion i veçantë nga lënda e historisë në shkollat fillore dhe të mesme në Shqipëri, dhe kudo ku ka shqiptarë.
Ndërsa në nderim të viktimave shqiptare duhet të përcaktohet një datë përkujtimore si dhe të ndërtohet memoriali kushtuar të masakruarve shqiptarë nga greket, duke qenë një vend për të vendosur lule dhe ndezur qirinj në shenjë respekti, duke vepruar si kudo në botën demokratike.