Ti je “A-khu-ya” i jonë! (“Ti je vëllai ynë”) E dëgjova shpesh këtë frazë në vizitën time në Egjipt muajin e kaluar. Qysh në fëmijëri kam qenë i mahnitur me Egjiptin, Kleopatrën, piramidat, me kulturën dhe historinë e Egjiptit të lashtë. Në vitin 1997 kisha bërë plane për një vizitë në Egjipt, por atë vit filluan edhe sulmet terroriste ndaj turistëve dhe i anulova planet, se dorën në zemër, edhe nuk jam aq trim.
Qysh në vitet ‘90 fillova të lexoj më shumë për Egjiptin dhe çdo libër më habiste më shumë, sepse shumica e tyre në historinë moderne flisnin për shqiptarin Muhamet Ali Pashën, Mbretin Faruk, Ibrahim Pashën e shumë e shumë shqiptarë të tjerë të “Dinastisë” egjiptiane. Me kënaqësi po e ndaj këtu një histori të shkurtër të kësaj dinastie.
Muhamet Ali Pasha (4 mars 1769 – 2 gusht 1849)
Lindi në Rumeli, në një familje korçare. Qysh në rini u shqua për inteligjencën e tij si dhe disiplinën. Babai i vdiq në rini dhe ai u rrit te daja i tij Husain Agha, i cili pas suksesit që pati në mbledhjen e tatimeve në Kavala (Greqi) i dha titullin “Bolukabash”, që është pothuajse i njëjtë me nivelin e kapedanit. Ai fitoi gradën e Komandantit të Dytë nën kushëririn e tij Sarechesme Halil Agha në Kontigjentin Vullnetar të Kavalës, një grup mercenarësh shqiptarë që u dërguan për të riokupuar Egjiptin pas tërheqjes së gjeneralit Napoleon Bonaparta.
Në vitin 1801, njësia e tij u dërgua si pjesë e një force shumë më të madhe osmane, për të riokupuar Egjiptin pas një periudhe të shkurtër pushtimi francez që tronditi dominimin e mamlukëve në Egjipt. Mamlukët ende paraqisnin kërcënimin më të madh për Muhamet Aliun. Ata kontrollonin Egjiptin për më shumë se 600 vjet dhe gjatë asaj periudhe ata e zgjeruan pushtetin e tyre në mënyrë sistematike në jug përgjatë lumit Nil, deri në Egjiptin e Epërm. Qasja e Muhamet Aliut ishte të eliminonte udhëheqësit e mamlukëve, pastaj të kalonte kundër radhëve të zakonshme. Muhamet Aliu e ftoi udhëheqësin e mamlukëve në një festë në Kalatë e Kajros, në nder të djalit të tij, Tusun Pasha, i cili do të udhëhiqte një ekspeditë ushtarake në Arabi. Ngjarja u mbajt më 1 mars 1811. Kur mamlukët u mblodhën në Kalatë, ata u rrethuan dhe u vranë nga ushtarët e Muhamet Aliut. Pas vrasjes së udhëheqësve, Muhamet Aliu dërgoi ushtrinë e tij nëpër Egjipt për të mposhtur pjesën tjetër të forcave të mamlukëve. Muhamet Aliu e transformoi Egjiptin në një fuqi rajonale, të cilën ai e shihte si pasuesin natyror të Perandorisë Osmane që po shpërbëhej. Ai e shprehu vizionin e tij për Egjiptin në këtë mënyrë: “Jam plotësisht i vetëdijshëm se Perandoria (Osmane) po shkon çdo ditë drejt shkatërrimit… Në rrënojat e saj unë do të ndërtoj një mbretëri të madhe… deri në Eufrat dhe Tigër”.
Muhamet Ali Pasha u ngjit në pushtet dhe faktikisht u bë sundimtari i Egjiptit në fillim të shekullit të 19-të. Udhëheqësi i tij është i njohur për reformat e mëdha që ai realizoi, aftësinë për të modernizuar Egjiptin dhe përpjekjet për të krijuar një shtet autonom egjiptian. Një nga sukseset më të mëdha të Muhamet Aliut ishte aftësia e tij për të konsoliduar pushtetin në një vend që fillimisht ishte nën kontrollin e Perandorisë Osmane. Sa i përket suksesit ushtarak, ushtria e Muhamet Aliut u bë një nga më të fuqishmet në rajon. Ai e modernizoi ushtrinë egjiptiane duke adoptuar teknika evropiane dhe duke organizuar një forcë të centralizuar dhe të fortë. Fushatat e tij ushtarake nuk ishin të përqendruara vetëm në konsolidimin e pushtetit brenda Egjiptit, por ato shtriheshin edhe përtej kufijve të saj. Ai luftoi me sukses kundër Perandorisë Osmane, francezëve dhe fuqive të tjera rajonale, duke zgjeruar territorin dhe influencën e Egjiptit në Sudan, Arabi dhe madje në disa pjesë të Levantit.
Përtej fushatave ushtarake, Muhamet Aliu ishte shumë i rëndësishëm në transformimin e ekonomisë dhe infrastrukturës së Egjiptit. Ai prezantoi reforma bujqësore në shkallë të gjerë, duke inkurajuar kultivimin e kulturave tregtare si pambuku, i cili rriti prodhimin ekonomik të Egjiptit dhe rolin e tij në tregtinë ndërkombëtare. Ai gjithashtu punoi për të modernizuar bazën industriale të vendit duke krijuar fabrika dhe duke futur teknologji moderne, veçanërisht në sektorët e tekstilit dhe armatimeve.
Muhamet Aliu gjithashtu investoi në punët publike, duke ndërtuar rrugë, kanale dhe duke përmirësuar sistemin e ujitjes së Nilit, çka rriti ndjeshëm produktivitetin bujqësor. Suksesi i Muhamet Aliut si udhëheqës nuk ka qenë vetëm për shkak të aftësive të tij ushtarake dhe reformave ekonomike. Ai ishte gjithashtu një vizionar, i gatshëm të bënte Egjiptin një fuqi autonome në rajon. Ai synonte të krijonte një mbretëri që mund të rivalizonte Perandorinë Osmane dhe fuqitë e tjera rajonale.
Edhe pse vizioni i tij për një Egjipt të bashkuar dhe të fuqishëm nuk u realizua plotësisht, aftësia e tij për të qeverisur në mënyrë të pavarur nga autoriteti osman hodhi themelet për daljen e Egjiptit si një lojtar i fuqishëm rajonal. Në përfundim, udhëheqja dhe sukseset e Muhamet Aliut ishin të shumëanshme – nga fitoret ushtarake te reformat ekonomike. Vizioni i tij për Egjiptin si një shtet të pavarur dhe të modernizuar formoi kursin e historisë egjiptiane dhe ndikimi i tij ndihet ende sot. Përmes gjenialitetit të tij ushtarak, vendimeve politike strategjike dhe përpjekjeve për modernizim, Muhamet Ali Pasha kujtohet si një nga udhëheqësit më të rëndësishëm të Egjiptit, përgjegjës për ndërtimin e themeleve të shtetit modern egjiptian.
(vijon)