Koha javore: Z. Bojaj, mund të thuhet se që nga shfaqja e koronavirusit e më pas nga fillimi i luftës në Ukrainë, paralel me këto, filloi një inflacion i vrullshëm edhe në vendin tonë, i cili vazhdon të krijojë një kolaps ekonomik te qytetarët. Pse mendoni se po vazhdon ky fenomen?
M. Bojaj: Inflacioni i vazhdueshëm në Mal të Zi dhe më gjerë është rezultat i një kombinimi faktorësh globalë dhe strukturorë. Pasojat e pandemisë COVID-19 dhe luftës në Ukrainë kanë shkaktuar çrregullime në zinxhirët e furnizimit, rritje të çmimeve të energjisë dhe lëndëve të para, si dhe shtim të shpenzimeve publike për të mbështetur ekonomitë përkatëse. Në një treg të vogël dhe të hapur si ai i Malit të Zi, këto goditje kanë pasur ndikim të drejtpërdrejtë, duke përkeqësuar presionet e inflacionit.
Megjithatë, së fundmi, inflacioni ka treguar shenja të dukshme stabilizimi, si rezultat i qetësimit të tregjeve ndërkombëtare, rregullimit të zinxhirëve të furnizimit dhe politikave të kujdesshme makroekonomike. Kjo tendencë është thelbësore për rikthimin e stabilitetit ekonomik dhe ruajtjen e fuqisë blerëse të qytetarëve. Në këtë kontekst, mbetet e rëndësishme që politikat monetare dhe fiskale të jenë të balancuara për të siguruar një rritje të qëndrueshme ekonomike.
Koha javore: Kush mendoni se janë faktorët apo ndoshta “fajtorët” që çuan në këtë inflacion?
M. Bojaj: Inflacioni që ka prekur Malin e Zi dhe ekonomitë e tjera globale është rezultat i disa faktorëve të ndërlidhur, të cilët nuk mund të reduktohen te një “fajtor” i vetëm, por te një sërë dinamikash ekonomike dhe gjeopolitike.
Së pari, pandemia COVID-19 shkaktoi një ndërprerje të thellë të zinxhirëve të furnizimit global, duke reduktuar ofertën e mallrave dhe duke rritur kostot e prodhimit dhe transportit. Së dyti, lufta në Ukrainë solli tronditje të mëdha në tregjet e energjisë dhe ushqimit, duke ndikuar veçanërisht vendet që varen nga importet.
Përveç faktorëve të jashtëm, rritja e shpenzimeve publike dhe stimujt monetarë të dhënë për të përballuar krizat ekonomike ndikuan në zgjerimin e bazës monetare, që në disa raste ka nxitur kërkesë të lartë dhe rritje çmimesh. Në një ekonomi të vogël dhe të hapur si Mali i Zi, këta faktorë janë reflektuar me intensitet më të madh, duke ndikuar drejtpërdrejt në nivelin e inflacionit.
Megjithatë, me përmirësimin e kushteve globale dhe masat e kujdesshme makroekonomike, inflacioni ka filluar të stabilizohet, duke krijuar një perspektivë më të qëndrueshme për ekonominë e vendit.
Koha javore: Si e komentoni iniciativën për bojkotim të furnizuesve të mëdhenj (shitoreve) që para pak kohe e inicioi një lëvizje qytetare e së cilës iu bashkëngjitën, në disa ditë të ndara, një numër i madh i qytetarëve? Çfarë influence kishte ky bojkotim?
M. Bojaj: Bojkoti i furnizuesve të mëdhenj nga një pjesë e qytetarëve është një formë e shprehjes së pakënaqësisë sociale dhe ekonomike që reflekton shqetësimet e konsumatorëve mbi çmimet dhe kushtet e tregut. Këto lëvizje tregojnë ndërgjegjësimin në rritje të qytetarëve për çështjet ekonomike dhe fuqinë e tyre si konsumatorë në një ekonomi tregu të hapur.
Në aspektin ekonomik, ndikimi i një bojkoti të tillë varet nga disa faktorë, përfshirë shkallën e pjesëmarrjes dhe kohëzgjatjen e tij. Në afat të shkurtër, një bojkot mund të krijojë një presion të përkohshëm mbi shitësit, duke i stimuluar ata të rishikojnë politikat e çmimeve apo ofertën e produkteve. Megjithatë, në një treg të vogël dhe të hapur si ai i Malit të Zi, faktorë si kostot e importit, konkurrenca rajonale dhe dinamika globale luajnë një rol të rëndësishëm në përcaktimin e çmimeve.
Është e rëndësishme që të gjitha palët – konsumatorët, furnizuesit dhe institucionet – të angazhohen në dialog për të gjetur zgjidhje të qëndrueshme që mbrojnë interesat e qytetarëve dhe ruajnë stabilitetin e tregut. Transparenca dhe konkurrenca e ndershme mbeten elemente kyçe për një ekonomi funksionale dhe të balancuar.
Koha javore: A mundet e gjithë kjo që ka ndodhur në treg të ndryshohet me bojkot apo duhet intensifikuar bojkotin, ose mbase ka ndonjë mënyrë tjetër e cila do të ishte më efikase për arritjen e ndryshimeve afatgjata?
M. Bojaj: Bojkoti mund të shërbejë si një formë simbolike e shprehjes së pakënaqësisë dhe sensibilizimit mbi çështjet e tregut, por për të arritur ndryshime afatgjata dhe strukturore, zakonisht kërkohen masa më të qëndrueshme dhe një qasje më e gjerë. Në tregjet e vogla dhe të hapura si ai i Malit të Zi, çmimet ndikohen nga faktorë të shumtë, përfshirë kostot e importit, konkurrencën rajonale dhe politikat ekonomike.
Për këtë arsye, një strategji më efektive mund të përfshijë dialogun mes konsumatorëve, bizneseve dhe institucioneve për të adresuar çështjet e tregut në mënyrë të qëndrueshme. Politikat që promovojnë konkurrencën, transparencën dhe mbështetjen e prodhimit vendas mund të jenë mekanizma më efikasë për të ndikuar në çmime dhe për të mbrojtur fuqinë blerëse të qytetarëve.
Në çdo rast, për të pasur ndikim real, çdo nismë duhet të shoqërohet me një analizë të thelluar të faktorëve ekonomikë dhe një bashkëpunim konstruktiv mes të gjitha palëve të interesit.
Koha javore: Siç jemi dëshmitarë të gjithë, çmimet rriten nga dita në ditë dhe bëhen të papërballueshme për qytetarët, të paktën për ata me të ardhura të ulëta dhe mesatare, përshirë këtu rritje në gjithë sektorët e jetës. Si e komentoni këtë gjendje?
M. Bojaj: Rritja e vazhdueshme e çmimeve ka ndikuar ndjeshëm në fuqinë blerëse të qytetarëve, veçanërisht për ata me të ardhura të ulëta dhe mesatare. Ky fenomen është i ndikuar nga disa faktorë të brendshëm dhe të jashtëm, përfshirë pasojat e pandemisë, çrregullimet e zinxhirëve të furnizimit dhe ndikimet e luftës në Ukrainë, të cilat kanë krijuar presione mbi tregjet globale të energjisë dhe ushqimeve.
Në një ekonomi të vogël dhe të hapur si Mali i Zi, këto goditje reflektohen më shpejt, duke e bërë menaxhimin e inflacionit një sfidë të rëndësishme. Megjithatë, duhet theksuar se në periudhën e fundit janë vërejtur shenja të stabilizimit të inflacionit, duke krijuar një bazë për përmirësimin gradual të situatës.
Në këtë kontekst, është e rëndësishme që të ndërmerren masa të balancuara nga institucionet përgjegjëse për të mbrojtur shtresat më të prekura të shoqërisë, përmes politikave që mbështesin konkurrencën, transparencën dhe fuqizimin e sektorit vendor të prodhimit. Një qasje e tillë do të ndihmonte në rritjen e qëndrueshmërisë ekonomike dhe në lehtësimin e barrës për qytetarët.
Koha javore: Çfarë duhet të ndërmarrë qeveria dhe sipërmarrjet tregtare që këto çmime, jo vetëm që të mos rriten tutje, por të ulen dhe të normalizohen?
M. Bojaj: Për të frenuar rritjen e mëtejshme të çmimeve dhe për të krijuar kushte për stabilizimin dhe uljen e tyre, nevojitet një qasje e balancuar që përfshin si politikat qeveritare ashtu edhe veprimet e sektorit privat.
Nga ana e qeverisë, disa masa kyçe mund të përfshijnë: forcimin e konkurrencës në treg përmes politikave që kufizojnë praktikat monopoliste dhe rrisin transparencën në formimin e çmimeve; lehtësimin e barrës fiskale, për shembull, përmes reduktimit të përkohshëm të TVSH-së për mallrat esenciale ose subvencionimit të grupeve më të prekura të popullsisë; mbështetjen e prodhimit vendor, e cila mund të ndihmojë në reduktimin e varësisë nga importet dhe në stabilizimin e çmimeve në afat të gjatë; rritjen e efiçiencës në tregti dhe logjistikë, përmes investimeve në infrastrukturë dhe digjitalizimit të proceseve që mund të reduktojnë kostot e transportit dhe shpërndarjes.
Nga ana e sipërmarrjeve tregtare, një qasje e përgjegjshme sociale dhe ekonomike mund të ndihmojë në stabilizimin e tregut. Kjo përfshin: zbatimin e politikave të çmimeve të ndershme, duke shmangur rritjet e pajustifikuara të çmimeve për përfitime afatshkurtra; bashkëpunimin me furnitorët dhe prodhuesit lokalë, për të siguruar çmime më të favorshme dhe zinxhirë furnizimi më të qëndrueshëm; përdorimin e modeleve të reja të shitjes, si blerjet me shumicë dhe promovimet, për të lehtësuar barrën mbi konsumatorët.
Një qasje e tillë e koordinuar midis qeverisë dhe sektorit privat do të ndihmonte në rikthimin e një ekuilibri në treg, duke siguruar që çmimet të jenë më të përballueshme dhe më të qëndrueshme për qytetarët.
Intervistoi: Toni Ujkaj