Nga miratimi i pluralizmit në Mal të Zi, një parti politike (DPS) për tridhjetë vite ka udhëhequr pushtetin, ku përveç me qeverinë ka udhëhequr edhe institucionin e Presidentit, nga del se kemi pasur përseri monizëm, ndonëse me kostumin pluralist. Ndërkaq, pas zgjedhjeve parlamentare të 30 gushtt 2020, me rastin e ndrërrimit të pushtetit, në me këtë mjedis kemi të bëjmë me procesin e kohabitacionit, nga del se kemi të bëjmë me subjekte të ndryshme politike dhe ideologjike, që duhet të bashkëqeverisin, dukuri kjo e panjohur deri më tash në këtë mjedis.
Kemi të bëjmë pikërisht me një moment të ri, ku Presidenti nuk do të ketë mundësi të kontrollojë qeverinë, sepse nuk janë nga taborret e njëjta politike, nga del se do të kemi obstruksione dhe tensione në mes tyre. Dukuria e kohabitacionit nuk është e panjohur në vendet demokratike, ndërsa përjashtim bëjnë vendet autokratike, ku si të tilla në shumë aspekte janë edhe në pluralizëm. Nëse për shumë vende kjo dukuri është risi, nga vendet e rajonit shëmbull mund të shërbëjë Kroacia, ku kohabitacioni ka ndodhur shumë herë.
Presidenti në pozitë të dyfishtë
Në Mal të Zi, kryetari i partisë njëkohësisht është edhe kryetari i shtetit, nga del se kemi personin me pozitë të dyfishtë, që na kujton kohën e monizmit. Në rastin konkret ka qenë e udhës që kryetari i partisë në momentin e zgjedhjes në pozitën e kryetarit të shtetit, të lëshojë postin e partisë, sepse në sajë të pozitës së dyfishtë iriton qytetarët, nga del se kemi kryetarin e partisë, e jo të të gjithë qytetarëve. Madje, qytetarët të cilët nuk e kanë votuar kanë të drejtë të deklarohen se kemi të bëjmë me kryetarin e partisë që e ka kandiduar, e jo i qytetarëve të vendit.
Kujtojmë me këtë rast si shembull pozitiv Kroacinë, ku presidenti nuk mund të mbulojë të dyja pozitat, sepse duhet të veprojë si mbipartiak, duke qenë figurë unifikuese e të gjithë qytetarëve, andaj duhet të tërhiqet nga pozita partiake.
Risi në skenën politike
Pasi në zgjedhjet e regullta parlamentare të 30 gushtit 2020, ish shumica parlamentare i humbi zgjedhjet, Presidenti i Malit të Zi M.Gjukanoviq duhet të pajtohet me realittein se i ka humbur zgjedhjet dhe nuk e ka shumicën në Parlament, andaj duhet t’u përshtatet rrethanave shoqërore.
Në Mal të Zi një muaj pas formimit të Qeverisë së re, kohabitacioni filloi të luhatet me rastin e refuzimit të Presidentit të vendit për të nënshkruar një mori ligjesh të cilat i ka miratuar Kuvendi, pa opozitën, tre ditë para Vitit të Ri, ku me i rëndësishmi është ndryshimi i Ligjit të lirive fetare.
Po ashtu Presidenti ka refuzuar të nënshkruajë Dekretin për tërheqien e shtatë ambasadorëve nga Ministria e punëve të jashtme, duke kërkuar sqarim në konstatimin e se ata kanë punuar kundër interesave të shtetit. Po ashtu, Gjukanoviqi nuk ka mbështetur as ndërrimet në Shtatmadhorinë e Armatës së Malit të Zi.
Kemi të bëjmë me rastet e para të mospërputhjeve të pikëpamjeve të funksionimit të institucionëve të qeverisë, ku dukuria e kohabitacionit është më se e domosdoshme.
Nuk ka dilemë se kemi të bëjmë me një situatë të re në Mal të Zi, të panjohur deri më tash, sepse si Prezidenti i shtetit por edhe kryeministri, kanë qenë nga e njëjta parti, ndërsa në rrethana të reja të kohabitacionit, kemi të bëjmë me një praktikë të re, që duhet të jetë shkollë për demokracinë parlamentare, tash dhe në të ardhmen.
Pikërisht, duke marrë parasysh se kemi të bëjmë me kohabitacionin si dukuri të re në skenën politike në Mal të Zi, ditë më parë janë mbajtur takime nga Kryeministri dhe zyrtarë të lartë qeveritarë me Presidentin e vendit z.Gjukanoviq, për të gjetur një modus vivendi, për të tejkaluar situatat e diskutueshme. Nga ai takim(presidenti-kryeministri-kryetari i parlamentit) opinioni është informuar se janë shqyrtuar çështje të cilat janë në favor të funksionimit të shtetit, institucioneve dhe zhvillimit të tyre, pa të cilin nuk ka përparim demokratik dhe ekonomik të vendit. Po ashtu është treguar gadishmëri se kemi të bëjmë me interesin e përbashkët kombëtar, duke avancuar përgjegjësinë e përbashkët për nevojën e zhvillimit të mëtutjeshëm të Malit të Zi si shoqëri evropiane me standarde cilësore për jetën dhe lirinë e individit.
Ndërkaq ditë më pas nga ai takim Presidenti Gjukanoviq, ka reflektuar, duke nënshkruar ligjet e refuzuara, sepse ato janë votuar përsëri në parlament më 20 janar, nga del se një veprim të tillë e ka realizuar duke respektuar Kushtetutën, sepse në rast të kundërtë ka rrezikuar që shumica parlamentare të inicojë procedurën e shkarkimit të tij.
Presidenti me ingerenca të kufizuara
Andaj, mbetet të shohim në muajt në vazhdim se si do të jenë raportët Qeveri-Presidenti, a do të ketë mospajtime, tensione, obstruksione e fërkime politike si rezultat i papërvojës në rrethana të reja politike e shoqërore.
Përfundimisht, presidenti duhet ta kuptoj pozitën e tij, se ka ingerenca të kufizuara, andaj si i tillë nuk mund të jetë qeveri e dytë, e jo si më parë që ka pasur kontroll absolute mbi qeverinë si dhe mbi terë Malin e Zi. Pikërisht në saje të rrethanave të reja, ai duhet të eliminojë iluzionet e tilla autokratike, por duhet të jetë garant i Kushtetutës, i interesave të qytetarëve në favor të demokracisë parlamentare.
Kohabitacioni lokal në Ulqin
Në lidhje me këtë çështje në nivelin lokal duhet cekur se kohabitacioni ka ndodhur në Ulqin, me rastin e zgjedhjeve lokale të mbajtura më 10 shtator 2006. Kemi të bëjmë me rastin e parë dhe të fundit, sepse kryetari i komunës është zgjedhur drejtpërdrejt nga qytetarët dhe nuk ishte i shumicës parlamentare lokale.
Në saje të raporteve shoqërore dhe politike në një situate të tillë, shumica parlamentare, (Forca, LDMZ, PPD dhe BDSH) ka rrezikuar pozitën e kryetarit, pikërisht kur ka qenë në pyetje miratimi i buxhetit të komunës për vitin 2007. Ishte ky një kompromis i realizuar në momentin e fundit, por edhe paralajmërim se kjo gjendje nuk kishte perspektivë, sepse në mungesë të mbështetjës nga ana e shumicës në parlamentin lokal, në të ardhmen rrezikohej pozita e kryetarit, në saje të mosfunksionimit të kohabitacionit.
Pikërisht, duke parë situatën si mjaft turbulente dhe me pasoja në të ardhmën, opozita lokale (DPS-UDSH) arriti të dekompozojnë skenën politike, duke ia rrëmbyer shumicës parlamentare lokale tre këshilltarë nga PPD(maj 2007) duke i joshur me pozita udhëheqëse, duke u bërë shumicë parlamentare deri në vitin 2010. Ishte ky rasti i parë dhe i fundit, sepse më pas u ndryshua ligji për qeverisje lokale, duke rikthyer zgjedhjen e kryetarit, si më parë përmes votës së këshilltarëve nga zgjedhjet lokale.