Duke marrë parasysh faktin se krimet ndaj popullsisë në saje të luftrave në ish-Jugosllavi kanë marrë gjykimin dhe dënimin nga Gjykata Ndërkombëtare në Hagë, ku gjenocidi në Srebrenicë mbeti krimi i veçantë në Europë pas Luftës së Dytë Botërore, individë dhe parti politike të serbëve e mohojnë një vendim të tillë gjyqësor. Rasti i votimit të Rezolutës për gjenocidin në Srebrenicë në Kuvendin e Malit të Zi(17.6.2021) dëshmoj se në Mal të Zi vazhdon sindromi serb, ndaj luftimeve të zhvilluara në Bosnjë e Hercegovinë, që u dëshmua me refuzimin nga 19 deputet serbë në Kuvend.
Një qëndrim i tillë për të mohuar një krim, përkatësisht gjenocidin i cili ka ndodhur në korrik të vitit 1995, dëshmon se popullsia serbe në Mal të Zi, e cila në mënyrë aproksimative përbën 1/3 e popullsisë së përgjithshme mbetet çështje shqetësuese! Dhe nga një qëndrim i tillë para qytetarëve tjerë në Mal të Zi paraqet sfidë për të tejkaluar një realitet shoqëror me pasoja aktuale edhe në të ardhmen.
Pushteti i ri para sfidave të mëdha
Sipas informacioneve që disponojmë për gjashtë vite për krime të luftës është procesuar vetëm një person, që dëshmon se Malit të Zi i mungon vullneti politik për dënimin e krimeve të luftës. Pjesëtarët e familjeve të viktimave të luftës, presin me të drejtë se pushteti i ri do të angazhohet në këtë drejtim, andaj janë para sfidave të mëdha jo vetëm politike. Vetëm me ngritjen e padive ndaj krimeve, përkatësisht individëve përgjegjës, sikurse është rasti i Bukovicës, Shtërpcës, Rozhajës, i deportimit të boshnjakëve etj., do të dëshmohej gatishmëri për të dënuar krimet e luftës, si mision për drejtësi ndaj viktimave në këtë mjedis.
Ndonëse në Mal të Zi nga viti 2015, është ne funksion Prokuroria Speciale Shtetërore(SDT) që është përgjegjëse për zbatimin e „Strategjisë për hulumtimin e krimeve të luftës në Mal të Zi“ përkatësisht për ndjekjen e autorëve të krimeve të luftës, deri më tash mungon mbështetja e organeve kompetente, e po ashtu edhe vullneti politik kur është në pyetje kjo çështje.
Vendime politike e jo gjyqësore
E dhëna se në lidhje me procesuimin e krimeve të luftës, Prokuroria Malazeze ka procesuar shtatë raste, duke ngitur padi dhe ndaj tyre kemi epiloge gjyqësore. Kështu në lidhje me lëndët e „Deportimit“, „Bukovica“, “Husaj-Rozhajë“ të dyshuarit janë liruar me vendim gjyqësor. Ndonëse, në vendet përkatëse kanë ndodhur krime të luftës, me numër të madh viktimash, është dëshmi transparente, se kemi vendime jo gjyqësore, por të politikës ditore. Rezultatet e tilla nga prokuroria dëshmojnë se në territorin e Malit të Zi nuk kanë ndodhur krime të luftës, si dhe të tillët nuk i kanë kryer qytetarët e këtij vendi. Opinioni i gjerë e di se në territorin e Malit të Zi me angazhimin e udhëheqjes politike e shtetërore kanë humbur jetën njerëzit në luftërat e viteve të 90-ta, në mbrojtje të gjoja Jugosllavisë, e cila ishte në shërbim të ideologjisë serbomadhe. Kujtojmë me këtë rast sulmin në Dubrovnik, në Bosnjën lindore etj. Në shërbim të kësaj ideologjie ishte edhe udhëheqja politike e Malit të Zi, deri në vitin 1997, kur definitivisht u distancua nga një politikë e tillë.
Deri sa nga Prokuroria Speciale Shtetërore deklarohen se ka munguar vullneti politik për dënimin e krimeve të luftës(1.7.2021) del qartë se ky institucion nuk është i pavarur, por është nën ndikimin e politikës(pushtetit), që duhet të jetë shqetësim për të gjithë qytetarët!
Vrasja e kosovarëve në Husaj-Rozhajë (1999)
Ndër krimet e luftës që kanë ndodhur në territorin e Malit të Zi është edhe vrasja e qytetarëve nga Kosova të cilët si refugjatë kanë depërtuar në malësinë e Rozhajës, pikërisht në vendin Husaj, më 18 prill 1999. Ndaj këtyre refugjatëve kanë reaguar pjesëtarët e Ushtrisë Jugosllave, duke vrarë 21 persona dhe dhjetëra të plagosur. Ishte ky një akt kriminal, sepse kosovarët ishin qytetarë të zhvendosur nga lufta në Kosovë, për të gjetur shpëtim, por këtu gjetën vdekjen. Ndonëse shpëtuan nga terrorizmi ushtarako-policor serbë në Kosovë, u vranë nga pjesëtarët e ushtrisë jugosllave(serbo-malazeze). Ndaj këtij procesi janë zhvilluar disa seanca gjyqësore në Mal të Zi, por gjykata të akuzuarit për këtë krim i ka shpallur të pafajshëm(2014), duke dëshmuar së nuk është në favor të drejtësisë, për të dënuar krimet e vrasësit e qytetarëve të cilët ishin fajtor se ishin vetëm të një kombi tjetër.
Drejtësia e munguar
Duke marrë parasysh faktin se krimet e luftës nuk parashkruhen, është obligim i prokurorisë që të rihapë lëndët e procesuara si të pasuksesshme, sidomos lëndët siç janë „Bukovica“, „Deportimi“ dhe „Husaj në Rozhajë”, sepse gjyqet, nuk kanë pasur forcë për të vërtetuar se kemi pasur rast të krimeve të luftës.
Pasi të gjithë të akuzuarit janë liruar, këta lëndë Komisioni Europian(KE) i ka regjistruar si zbatim të gabuar të drejtësisë. Pikërisht duke marrë për bazë një konstatim të tillë, ekziston mundësia përsëri të mbahet gjyqi për rastet e „Deportimit“, „Bukovicës“ dhe atë në „Husaj në Rozhajë“, por duhet të ekzistojë vullneti politik i pushtetit, çështje kjo e cila deri më tash ka munguar.
Përfundimisht, pa ndryshime ne prokurori e gjyqësi është iluzion të presim ndonjë ndryshim cilësor dhe profesional, sepse këto institucione kanë qenë te politizuar, përkatësisht nën ndikimin e politikës së ditës. Andaj i mbetet pushtetit të ri të angazhohet në këtë drejtim, në favor të drejtësisë së munguar dhe barazisë qytetare e nacionale si kudo në botën demokratike.